ทำไมต้องฟังให้เข้าใจก่อนไปปฏิบัติ
คุณศุกล ขออนุญาตเรียนถามท่านอาจารย์ เกี่ยวกับเรื่องข้อปฏิบัติในพระพุทธศาสนา เช่น สมถะหรือสมาธิ และวิปัสสนา จะสงเคราะห์ในข้อปฏิบัติที่เกี่ยวข้องกับพระพุทธศาสนาได้ไหม เพราะว่าปกติแล้ว เท่าที่ได้มีโอกาสพบปะเพื่อนธรรม ก็มักจะพูดกันถึงเรื่องว่าไปปฏิบัติธรรมๆ ที่มีโอกาสสอบถามก็ได้ความว่า ก็คือการไปนั่งแล้วก็ปฎิบัติตามที่มีผู้สอน เพราะฉะนั้นก็เลยมีข้อปฏิบัติที่ว่า น่าจะเป็น ๒ อย่างหรือ ๒ ลักษณะ คือไปนั่งปฏิบัติที่เป็นสมาธิ กับการปฏิบัติที่เป็นแนวทางเจริญวิปัสสนา ก็อยากจะขอกราบเรียนท่านอาจารย์ ให้ความเข้าใจเพิ่มขึ้น
ท่านอาจารย์ ไม่ทราบว่าท่านผู้อื่นสนใจในเรื่องนี้หรือเปล่า สนใจ ก็เป็นชีวิตประจำวัน ข้อสำคัญที่สุดก็คือ ก่อนอื่นต้องทราบว่าพระธรรมที่พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงแสดง เพื่อประโยชน์แก่ทุกชีวิต ในชีวิตประจำวันทุกขณะ เรื่องนี้ก่อน เพราะว่าถ้าเป็นเรื่องของสมถภาวนา วิปัสสนาภาวนา เป็นเรื่องที่สูงมาก เป็นเรื่องของผู้ที่มีปัญญา เห็นโทษของกิเลสของตนเอง
เพราะฉะนั้นก่อนที่จะถึงสมถะหรือวิปัสสนาก็ตาม ผู้นั้นต้องเป็นผู้ที่เห็นกิเลสในวันหนึ่งๆ ว่ามีมากแค่ไหนเสียก่อน อย่างเวลาที่เราตื่นนอนมา แล้วบางคนก็บอกว่า เขาไม่มีกิเลสเลย เขาไม่ได้อยากได้อะไรของใคร เขาก็ไม่โกรธใครด้วย นี่แสดงให้เห็นว่า ถ้าเป็นอย่างนั้นจริงๆ แล้ว ผู้นั้นเจริญสมถะก็ไม่ได้ เจริญวิปัสสนาก็ไม่ได้ เพราะไม่รู้ตัวเองว่ามีกิเลสตั้งแต่ลืมตาตื่น
เพราะฉะนั้นผู้ที่จะเจริญความสงบจากกิเลส ต้องเห็นโทษ และต้องรู้จักกิเลสจริงๆ อย่างเวลาที่ตื่นมา เพียงลืมตาขึ้นมา เราอาจจะไม่รู้ว่า เรามีความต้องการเกิดขึ้นทันทีที่เราตื่น บางคนก็อาจจะอยากฟังเพลง เอื้อมมือไปเปิดวิทยุ บางคนก็รีบเข้าไปในห้องน้ำ ทำกิจธุระต่างๆ ทั้งหมด ถ้าขณะใดไม่เป็นกุศล ไม่เป็นไปในทาน ไม่เป็นไปในศีล ไม่เป็นไปในปัญญา ที่รู้สภาพของจิตที่สงบว่าต่างกับจิตที่ไม่สงบ ไม่มีปัญญาที่รู้ว่าสภาพธรรมที่กำลังปรากฏพระพุทธเจ้าตรัสรู้ และทรงแสดงว่าอย่างไร ถ้าไม่มีปัญญาอย่างนี้ ไม่พ้นจากโลภะในวันหนึ่งๆ
เพราะเหตุว่าความต้องการในวันหนึ่ง มีหลายระดับ ความต้องการที่เรามี จนกระทั่งเราสังเกตเห็น อย่างเวลาที่เราไปตามห้างสรรพสินค้า หรือไปตลาด หรือเห็นสิ่งหนึ่งสิ่งใด แล้วรู้สึกว่าสวย อยากจะได้ ชอบ เป็นสิ่งที่เรากำลังต้องการ ในขณะนั้นถ้าไม่พิจารณา เราก็อาจจะไม่เห็นว่าเป็นโลภะ หรือเป็นความต้องการแล้ว แต่ก่อนนั้นอีก ก็ยังมีความต้องการในชีวิตประจำวันเล็กๆ น้อยๆ เรื่อยมา ซึ่งผู้ที่จะเจริญความสงบ ก่อนอื่นต้องเห็นโทษของกิเลส ของตนเอง
และเวลาที่ภาษาไทยเรา ใช้คำภาษาบาลี เราไม่ได้เรียนจริงๆ เพราะฉะนั้นเรามักจะนึกเอาเอง ว่าคงจะหมายความว่าอย่างนี้ หรือคงจะหมายความว่าอย่างนั้น แม้แต่คำว่าสมถะ และคำว่าวิปัสสนา ยังไม่ทันรู้ความหมายจริงๆ เลย ก็จะทำ แล้วลองคิดดูว่า ยังไม่รู้อะไรเลยทั้งสิ้น แล้วจะทำ แล้วมันจะเป็นสิ่งที่เราต้องการที่จะให้เป็นอย่างนั้นได้อย่างไร เพราะว่าสมถะก็ยังไม่รู้ว่า แปลว่าอะไร หมายความว่าอะไร วิปัสสนาก็ยังไม่รู้ว่าคืออะไร แล้วจะไปทำอะไร แล้วจะได้ผลตรงกับที่ทำหรือเปล่า เพราะว่าเรายังไม่มีความรู้เลย
เพราะฉะนั้นก่อนอื่น พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ทรงแสดงพระธรรม ๔๕ พรรษา หลังจากที่ตรัสรู้แล้วไม่นานเลย เสด็จจากสถานที่ตรัสรู้ เพื่อที่จะทรงโปรดเวไนยสัตว์ เสด็จไปที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน เพื่อแสดงพระธรรม เห็นไหมว่าประโยชน์ของพระธรรม จะมีมากสักแค่ไหน และหลังจากนั้นมา ทรงแสดงพระธรรมมากกว่าใครในโลก คือเมื่อตื่นบรรทมแล้วก่อนที่จะเสด็จไปบิณฑบาต ก็ได้ตรวจดูด้วยพระญาณว่า ควรจะเสด็จไปโปรดใคร ถ้าเวลายังเช้านัก ก็เสด็จไปสนทนาธรรมกับคนนั้น ซึ่งรับฟังพระธรรม และเข้าใจได้ คุ้มต่อการที่จะเสด็จไปโปรด นี่ก่อนบิณฑบาต และเมื่อบิณฑบาตแล้ว หลังจากที่เสวยภัตแล้ว ทรงพักผ่อนเพียงเล็กน้อย ก็จะมีการแสดงธรรมกับพระภิกษุ และตอนเย็นก็จะมีพวกคฤหัสถ์ไปเฝ้า ไม่ว่าจะประทับอยู่ที่พระวิหารเชตวัน หรือว่าที่ไหนก็ตาม เพื่อฟังพระธรรม เมื่อคฤหัสถ์กลับไปแล้ว พระภิกษุก็มาทูลถามปัญหาอีก และหลังจากนั้นแล้วเทวดาทั้งหลาย ซึ่งท่านก็มีปัญหา เพราะไม่ว่าจะเป็นเทวดาหรือพรหม ถ้ายังมีกิเลส ก็ล้วนแต่มีปัญหาทั้งนั้น ก็มาถามปัญหาของตนๆ แก่พระองค์ นี่แสดงให้เห็นว่าชีวิตประจำวัน ทรงแสดงธรรม เพื่อให้เราเข้าใจให้ถูกต้อง
เพราะฉะนั้นพระธรรมมีประโยชน์มาก ที่เราต้องฟังก่อน ที่เราจะปฏิบัติ แต่ถ้าเราไม่ฟังก่อน เราจะปฏิบัติผิด หรือว่าเข้าใจผิดได้ เพราะฉะนั้นก่อนอื่นไม่ว่าจะทำอะไรทั้งนั้น ขอให้ปรึกษาหรือว่าศึกษาพระธรรมดูก่อน คำนั้นๆ หมายความว่าอะไร อย่างสมถะ ถ้าจะให้เข้าใจถูกต้อง สมถะโดยศัพท์ภาษาบาลี เมื่อแปลเป็นภาษาไทยแล้ว หมายความว่า สงบ เพียงแค่นี้ไม่พอเลย คนก็ไปตีความอีกว่า นั่งคนเดียวเงียบๆ แต่นั่นไม่ใช่ เพราะเหตุว่าสงบต้องสงบจากอกุศล สงบจากกิเลส จึงจะชื่อว่าสงบจริงๆ
ถ้าเราไปตามท้องนาไกลๆ ไม่มีผู้คนเลย มีต้นตาล มีต้นข้าว มีฟ้า มีน้ำแล้วจะบอกว่าที่นั่นสงบไม่ได้ ใจของเราต่างหาก ไม่ว่าจะอยู่ที่ไหน ต้องมีสติ มีสัมปชัญญะ มีปัญญาที่จะรู้สภาพจิตว่า ขณะนั้นจิตของเรา มีโลภะ มีความต้องการอะไรหรือเปล่า มีโทสะ มีความขุ่นเคืองใจไหม มีอกุศลธรรมใดๆ บ้างหรือเปล่า มีความคิดนึก ซึ่งเป็นอกุศล เป็นไปในการเบียดเบียนประทุษร้ายบุคคลอื่นหรือเปล่า มีความคิดเรื่องการงานยุ่งๆ ทั้งวัน จะทำอย่างนั้น จะทำอย่างนี้ ขณะนั้นก็ ต้องมีปัญญาพอที่จะรู้ว่า ขณะนั้นไม่ใช่สงบจากกิเลส การที่จะนั่งเฉยๆ อยู่ในห้อง ก็ไม่สงบจากกิเลส แต่สภาพธรรมอย่างหนึ่ง ซึ่งจะสงบกิเลสได้ ก็คือปัญญา
ไฟล์เสียงเดียวกัน
๓๖๒๗ สมถะ สมาธิ วิปัสสนา อยู่ในข้อปฏิบัติธรรมไหม