เครื่องทดสอบและเครื่องพิสูจน์การอบรมเจริญปัญญา
ผู้ถาม อยากจะเรียนถามว่าทำไมท่านอาจารย์ถึงกล่าวถึงลักษณะขันธ์ ทำไมจึงไม่กล่าวถึงลักษณะของอายตนะด้วย หรือธาตุด้วย
สุ. ทีละอย่าง
ผู้ถาม แต่ตรงอายาตนะก็มี
สุ. ได้ จะกล่าวก็ได้ แต่ก่อนอื่นจะไม่พ้นความรู้ความเข้าใจลักษณะของสภาพธรรมเพราะเหตุว่าขันธ์ก็เป็นธรรม อายตนะก็เป็นธรรม ธาตุก็เป็นธรรม ปฏิจสมุปบาทก็เป็นธรรม อริยสัจจะก็เป็นธรรม แล้วถ้าไม่รู้จักธรรมเลย เหมือนกับมีความรู้มาก กว้างขวาง แต่ไม่รู้ลักษณะของสภาพธรรมสักอย่างเดียว นั่นจะชื่อว่าเป็นการศึกษาธรรมหรือเปล่า อันนี้ก็แสดงให้เห็นว่าไม่รู้จุดประสงค์ของการศึกษา ไม่รู้ว่าพระมหากรุณาที่ทรงแสดงธรรมเพื่อให้เข้าใจถูกในสิ่งที่มีจริงๆ ที่กำลังปรากฏ เพราะฉะนั้นก่อนที่จะรู้ความหมายของคำว่า “อายตนะ” ต้องรู้ปรมัตถธรรมก่อนว่าไม่ว่าจะเป็นนามธรรม รูปธรรม ทั้งจิต เจตสิก รูป เป็นอายตนะเมื่อไหร่ เพราะว่าคำว่า อายตนะหมายความว่าอะไร จิตมีจริง เจตสิกมีจริง รูปมีจริงเมื่อไหร่ ถ้าจะปรากฏนั่นคือการประชุมกันจึงมีการเกิดขึ้นรู้สิ่งหนึ่งสิ่งใด เพราะฉะนั้นสิ่งที่มีอยู่ที่นั่นขาดไม่ได้เลยคือเป็นอายตนะแต่ละสภาพธรรม ไม่ต้องไปเอาขณะอื่นเลย เดี๋ยวนี้เองที่เห็น อะไรเป็นอายตนะ คิดเองก็ได้แล้ว รูปที่กำลังปรากฏก็ต้องเป็นอายตนะ จักขุปสาทรูปก็ต้องเป็นอายตนะ แม้จิตที่เห็นก็ต้องเป็นอายตนะ เจตสิกที่เกิดกับจิตก็เป็นอายตนะ ขาดไม่ได้เลย นี่คือการแสดงสภาพธรรมที่มีให้เข้าใจความไม่ใช่ตัวตน เพราะเหตุว่าต้องมีการประชุมของอะไรบ้างกว่าธรรมขณะหนึ่งๆ จะปรากฏเพราะจิตเกิดขึ้นรู้สิ่งนั้น ถ้ากำลังหลับสนิท กรรมก็ทำให้จักขุปสาทรูปเกิด โสตปสาทรูปเกิด แต่ไม่เป็นอายตนะ เพราะเหตุว่าไม่มีจิตที่เห็นหรือจิตที่ได้ยิน และขณะนี้ยากไหมที่จะรู้ว่าเมื่อเห็นแล้วรู้ลักษณะของสิ่งที่เห็นหรือเปล่า เพราะว่าถ้าไม่รู้ก็คือโมหะที่เรากำลังกล่าวถึง ไม่ต้องไปหาที่ไหนเลยสภาพธรรมที่ปรากฏเป็นเครื่องแสดงให้รู้ว่าการอบรมจิตของเราจากการฟังมากน้อยแค่ไหน หรือว่าแม้จะได้ฟังมานาน แล้วก็จิตก็เป็นสิ่งที่มี แต่ก็ลึกลับ ไม่รู้เพราะอวิชชา ในขณะที่กำลังฟัง มีสิ่งที่กำลังปรากฏ เครื่องทดสอบว่าเราเข้าใจเรื่องการอบรมจิตด้วยปัญญาที่ค่อยๆ เข้าใจเรื่อง และเพื่อที่จะรู้ลักษณะ ไม่ใช่เพียงแต่เรื่องของสิ่งที่กำลังปรากฏ ณ บัดนี้ได้มีความเข้าใจสิ่งที่กำลังปรากฏมากน้อยแค่ไหน นี่เป็นเครื่องพิสูจน์ของความยากของการอบรมเจริญปัญญา เพราะเหตุว่าเรามีอวิชชานานมากที่สะสมมา แม้สภาพธรรมกำลังปรากฏ แล้วก็ได้ฟังเรื่องของสภาพธรรมนี้แหละ จิตมีกี่ประเภท เป็นชาติอะไรบ้าง เป็นอกุศลเท่าไหร่ก็มีหมด อกุศลทั้ง ๑๒ ไม่ได้ขาดเลย
ที่มา ...