ฟัง พิจารณา ไตร่ตรองจนกว่าความเข้าใจนั้นจะมั่นคง
ผู้ถาม การเข้าใจในขั้นการฟังนี้ ถ้าหากว่าไม่มีปัญญาอีกระดับหนึ่งที่จะรู้ลักษณะของสภาพธรรมหรือรู้ลักษณะของกุศล และอกุศลในชีวิตประจำวัน เหมือนกับพูดกับตัวเองอยู่ตลอดเวลา แล้วก็เริ่มรู้จักตัวเองได้มากขึ้น ต้องกราบขอบพระคุณท่านอาจารย์ไว้ ณ โอกาสนี้ด้วยครับ
สุ. ก็เป็นความเข้าใจที่เพิ่มขึ้นที่ว่าขณะใดที่เป็นอกุศล ขณะนั้นคือประมาท เป็นธรรม ไม่ใช่เรา ขณะใดที่เป็นกุศล เราไปทำให้กุศลคือความไม่ประมาทเกิด หรือว่าขณะนั้นมีปัจจัยที่กุศลจิตจะเกิดพร้อมกับสภาพธรรมที่เป็นโสภณธรรม ขณะนั้นก็ไม่ประมาทเพราะเหตุว่าเป็นกุศล นี่เป็นสิ่งซึ่งเป็นความจริงในชีวิตประจำวัน แล้วก็การที่จะค่อยๆ เข้าใจ ค่อยๆ รู้ความละเอียดของธรรมก็จะทำให้สงบจากอกุศลเมื่อมีความเข้าใจที่ถูกต้อง แต่ว่าเห็นโทษของอกุศลแม้เพียงเล็กน้อยหรือเปล่า แม้เพียงเล็กน้อย รู้ว่าเป็นอกุศล แต่ว่าเป็นปัญญาที่ถึงระดับขั้นเห็นโทษของอกุศลแม้เพียงเล็กน้อยหรือเปล่า อย่างความไม่รู้ขณะนี้ มีสิ่งที่กำลังปรากฏทางตาแล้วไม่รู้ เห็นโทษของความไม่รู้สิ่งที่กำลังปรากฏทางตาหรือเปล่า เห็นโทษในอกุศลแม้เพียงเล็กน้อย นี่ก็ตามระดับขั้นของปัญญา ถ้าปัญญายังไม่ถึงระดับขั้นที่จะเห็นโทษอย่างนั้นก็ยังไม่เห็นโทษ ด้วยเหตุนี้เมื่อได้ฟังธรรมมีความเข้าใจ รู้ว่าอกุศลเป็นสิ่งที่ไม่ดี ไม่มีตัวเราต้องไปทำอะไรเลย แต่ปัญญานั้นเองจะทำให้มีการวิรัติจากอกุศลด้วยความเข้าใจธรรมที่เพิ่มขึ้น ทุกอย่างเป็นธรรม และการที่จะเข้าใจธรรมเพิ่มขึ้น จะขาดการฟังได้ไหม จะขาดการอ่าน จะขาดการไตร่ตรองได้ไหม ด้วยเหตุนี้จึงต้องเป็นผู้ที่เป็นพหูสูตรหรือพหูสูตร ต้องเป็นผู้ที่เป็นพหูสูตรคือฟังมาก ฟังมากเข้าใจมากด้วยหรือเปล่า หรือว่าเพียงแค่ฟังมาก ฟังมากเข้าใจมากขึ้น แต่จะรู้ได้ว่าวันนี้ที่ได้ฟังมารวมทั้งวันก่อนๆ ความเข้าใจเพิ่มขึ้นแค่ไหน นี่ก็คือว่าฟังเพื่อเข้าใจ จนกว่าความเข้าใจนั้นจะมั่นคง แล้วก็เพิ่มขึ้น ถ้ามีความเข้าใจมั่นคงเพิ่มขึ้นต้องท่องไหม แต่ว่าสามารถที่จะพูดตามความเป็นจริงที่เข้าใจได้ เพราะฉะนั้นแต่ละบุคคลในครั้งพุทธกาลจึงมีภาษิตของพระเถระ และพระเถรีต่างๆ กันตามที่ท่านมีความเข้าใจในชีวิตตามความเป็นจริงของท่าน เพราะฉะนั้นธรรมเป็นสิ่งที่มีจริง ใครจะพูดอย่างไร พูดตรง พูดถูก ตามความเป็นจริงของธรรม อันนั้นก็จะทำให้รู้ได้ว่าเป็นเพราะเหตุว่าได้มีการฟัง การพิจารณา การไตร่ตรองจนเป็นความเข้าใจของตัวเอง มิฉะนั้นจะพูดเหมือนกันหมดไหมเพราะว่าไม่ได้เข้าใจของตัวเองแต่จำ เพราะฉะนั้นก็พูดเหมือนกันหมดได้ แต่ว่าความเข้าใจจะเหมือนกันหมดหรือว่าจะต่างกันตามการสะสม นี่ก็เป็นสิ่งซึ่งพิสูจน์ได้ในชีวิตประจำวัน
ที่มา ...