จิตที่เป็นวิถีจิตกับจิตที่ไม่ใช่วิถีจิต
คุณอุไรวรรณ ท่านอาจารย์คะ ผู้ถามถามว่า พอปฏิสนธิจิตเกิด ตรงไหนของวิถีจิต และจิตทั้งหมดหมุนเวียนกันอย่างไร ตั้งต้น และปลายสุดเป็นอย่างไร
สุ. นี่คือความสับสนของการที่ไม่ได้ศึกษาธรรมตามลำดับ ปฏิสนธิจิตเกิดตรงไหนของวิถีจิต ไม่ได้รู้ความต่างของจิตที่เป็นวิถีจิตกับจิตที่ไม่ใช่วิถีจิต
เพราะฉะนั้นก็ไม่ลืมเลยว่า จิตเป็นสภาพที่ต้องรู้สิ่งหนึ่งสิ่งใดที่ปรากฏ เป็นธาตุที่มีปัจจัยเกิดขึ้นแล้วต้องรู้ เพราะฉะนั้นไม่ว่าจะเกิดเมื่อไร ที่ไหน อย่างไร จิตเป็นสภาพรู้ จะเปลี่ยนลักษณะของจิตไม่ให้ไม่รู้อะไรไม่ได้ ต้องมีสิ่งที่กำลังปรากฏ ที่จิตกำลังรู้
เพราะฉะนั้นเวลาเกิดขณะแรกสืบต่อจากจุติจิตของชาติก่อน ขณะนั้นเป็นผลของกรรม แล้วแต่ว่าจะทำให้เกิดที่ไหนก็ตาม ขณะนั้นไม่ใช่ขณะที่เห็น ไม่ใช่ขณะที่ได้ยิน ไม่ใช่ขณะที่ได้กลิ่น ไม่ใช่ขณะที่ลิ้มรส ไม่ใช่ขณะที่คิดนึก เพราะฉะนั้นโลกนั้นไม่ปรากฏกับปฏิสนธิจิต เพราะเหตุว่าเป็นผลของกรรมที่ทำให้มีวิบากจิตซึ่งเป็นผลของกรรมหนึ่ง เกิดดับทำกิจสืบต่อจากจุติ
เพราะฉะนั้นมีจิตซึ่งรู้อารมณ์โดยไม่อาศัยทวารเลย เรียกว่าเป็นจิตที่พ้นทวาร ไม่ต้องอาศัยตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ อยู่ ๓ ขณะ ไม่ว่าจะกล่าวถึงประเภทก็ได้ว่า ต้องเป็นวิบากจิต ซึ่งทำปฏิสนธิกิจ ๑ ทำภวังคกิจ ๑ ทำจุติกิจ ๑ จิตที่ทำ ๓ กิจนี้ ไม่อาศัยทวารหนึ่งทวารใด เพราะฉะนั้นจึงไม่ใช่วิถีจิต
ต้องเข้าใจว่า ถ้าเป็นวิถีจิต หมายความว่ามีการรู้อารมณ์โดยอาศัยทวารหนึ่งทวารใด อาศัยตา หรือหู หรือจมูก หรือลิ้น หรือกาย หรือใจ กำลังเห็น กำลังได้ยิน กำลังได้กลิ่น กำลังลิ้มรส กำลังรู้สิ่งที่กระทบสัมผัส กำลังคิดนึก เป็นวิถีจิต แต่ว่าขณะใดไม่ได้เป็นไปทางทวารหนึ่งทวารใด ขณะนั้นทำภวังคกิจ ไม่ต้องอาศัยทวาร จึงไม่ใช่วิถีจิต ไม่ได้รู้อารมณ์ทางทวารหนึ่งทวารใด ปฏิสนธิจิต ภวังคจิต จุติจิต ไม่ใช่วิถีจิต
คุณอุไรวรรณ และคำถามถามต่อไปว่า วิถีของจิตทั้งหมดหมุนเวียนกันอย่างไร ตั้งต้น และปลายสุดเป็นอย่างไร
สุ. ถ้าปฏิสนธิจิตดับไปแล้ว จิตอะไรเกิดต่อคะ ภวังคจิต เป็นประเภทเดียวกับปฏิสนธิจิต เพราะว่าปฏิสนธิจิตทำให้ปฏิสนธิจิตประเภทไหนเกิด กรรมนั้นแหละก็ทำให้ภวังคกิจ คือ วิบาก ผลของกรรมนั้นเกิดสืบต่อจากปฏิสนธิจิตดำรงภพชาติความเป็นบุคคลนั้นจนกว่าจะสิ้นความเป็นบุคคลนั้น
เพราะฉะนั้นสำหรับปฏิสนธิจิตเมื่อดับไปแล้ว ภวังคจิตจะเกิดดับสืบต่อวาระแรก ไม่ว่าจะเป็นวิถีในภพไหนภูมิไหนทั้งสิ้น วิถีแรกที่เกิดในภูมิมนุษย์ ในภูมิสวรรค์ ในนรก หรือเป็นสัตว์เดรัจฉาน วิถีแรกจะเป็นมโนทวารวิถี ซึ่งมีโลภมูลจิตเกิดต่อจากมโนทวาราวัชชนจิต เป็นความติดข้องในภพ หรือในการเป็น ทุกภพเหมือนกัน และต่อจากนั้นก็จะเป็นภวังค์คั่น แล้วก็แล้วแต่ว่าจะมีปัจจัยที่จะทำให้วิถีใดเกิด
ที่มา ...