จิตที่เกิดขึ้นโดยไม่ต้องอาศัยทวารและอาศัยทวาร
อ.วิชัย เรื่องของธรรมไม่สามารถบังคับบัญชาได้ มีเหตุปัจจัยเกิดก็เกิด เมื่อเกิดแล้วก็ต้องดับ ไม่ว่าจะเป็นในส่วนของนามหรือในส่วนของรูป เมื่อกล่าวถึงเรื่องปฏิสนธิจิตที่ผู้ถามได้ถามว่าอยู่ในส่วนใดของวิถีจิต ก็ทราบว่า ผู้ถามยังไม่เข้าใจ เพราะเหตุว่าเรื่องของจิตเอง เมื่อเกิดก็มีทั้งที่เป็นวิถีจิต และไม่ใช่วิถีจิต
วิถีจิต หมายถึงจิตที่เกิดขึ้นรู้อารมณ์ทางทวารต่างๆ ทวาร คือ ทางที่จิตเกิดขึ้นรู้อารมณ์มี ๖ ทาง คือ ทวารที่เป็นรูป ๕ ทาง คือ ทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย อันนี้เป็นส่วนของรูป เป็นทางเพราะเหตุว่าเป็นที่สำคัญ เพราะเหตุว่าถ้าไม่มีรูป ๕ รูป นี้ วิถีจิต คือ จิตที่เกิดขึ้นรู้อารมณ์ทาง ๕ ทวารนี้ก็เป็นไปไม่ได้เลย อย่างเช่น ตาบอด บุคคลนั้นจะเห็นได้ไหม จะมีวิถีจิตเกิดขึ้นทางตา ก็เป็นไปไม่ได้ หรือบุคคลที่ไม่มีโสตปสาท จะให้จิตได้ยินก็เกิดขึ้นไม่ได้ อันนี้ก็เป็นเรื่องของเหตุปัจจัยของธรรมที่จะเป็นปัจจัยให้จิตเกิดขึ้นรู้อารมณ์อย่างใด ก็เป็นเรื่องของเหตุปัจจัยทั้งหมด
ถ้าในส่วนของปฏิสนธิจิตก็เป็นจิตที่เกิดขึ้นโดยไม่ต้องอาศัยทวาร ดังที่เราศึกษา และเข้าใจว่า จิตที่เกิดขึ้นโดยไม่ต้องอาศัยทวาร มี ๓ ประเภท ก็คือ ขณะปฏิสนธิ ประเภทหนึ่ง และขณะที่เป็นภวังค์ ประเภทหนึ่ง และขณะที่เป็นจุติ ประเภทหนึ่ง ซึ่งทั้ง ๓ อย่าง ก็เป็นผลของกรรมๆ หนึ่ง ซึ่งทำให้เกิดในภูมิต่างๆ เมื่อกรรมยังไม่ให้เกิด ก็เป็นขณะปฏิสนธิ เพราะว่าเป็นขณะแรกที่สืบต่อจากจุติจิตของชาติที่แล้ว แต่เมื่อกรรมให้ผลแล้ว ยังไม่หมด ก็ให้ผลเป็นภวังคจิต คือ สืบต่อดำรงความเป็นบุคคลนั้นอยู่ ไม่ว่าจะเกิดเป็นสัตว์ในอบายภูมิ หรือเกิดเป็นมนุษย์ หรือในสุคติภูมิที่สูงขึ้นไป เมื่อกรรมให้ผลอยู่ ก็ยังให้ผล แต่ไม่ได้ให้ผลในปฏิสนธิ ให้ผลในภวังคจิต แต่เมื่อกรรมหมดลง หรือถึงแก่กรรม ไม่ให้ผลต่อไป ก็เป็นจิตขณะสุดท้ายของผลของกรรมนั้น ก็เป็นจุติจิต
นี่ก็เป็นเรื่องของเหตุปัจจัย เมื่อบุคคลยังมีเหตุปัจจัยให้เกิดในภูมิใหม่ ก็มีกรรมในอดีตจะทำให้เป็นปัจจัยให้เกิดในภูมิใหม่ ฉะนั้นปฏิสนธิจิตก็เป็นจิตที่เกิดขึ้นโดยไม่อาศัยทวาร และไม่ใช่วิถีจิต เพราะเหตุว่าวิถีจิต คือ จิตที่เกิดขึ้นรู้อารมณ์ทางทวารต่างๆ
ที่มา ...