จิตที่ไม่ใช่วิถีจิต ไม่ได้อาศัยตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ
เด่นพงศ์ เมื่อกี้ผมได้ยินคำหนึ่งว่า จิตแรกเป็นกิริยาจิต
สุ. วิถีจิตแรกค่ะ
เด่นพงศ์ วิถีจิตแรกเป็นกิริยาจิต อธิบายอย่างไรครับ ต่างกับวิบากอย่างไรครับ
สุ. ต้องทราบว่าตลอดชีวิต ไม่ว่าในภพไหนภูมิไหน จะแบ่งจิตออกได้เป็น ๒ อย่าง อีกนัยหนึ่ง คือ จิตที่ไม่ใช่วิถีจิต กับจิตที่เป็นวิถีจิต นี่เป็นความต่างกัน เพราะฉะนั้นจิตที่ไม่ใช่วิถีจิต คือ จิตที่ไม่ได้อาศัยตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ เกิดขึ้นเห็น ได้ยิน ได้กลิ่น ลิ้มรส รู้สิ่งที่กระทบสัมผัส คิดนึก ขณะแรกของชาติหนึ่งเป็นปฏิสนธิจิตสืบต่อจากจุติของชาติก่อน ขณะนั้นไม่ได้อาศัยตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ถูกต้องไหมคะ
ปฏิสนธิจิตไม่ได้อาศัยใจคิดนึกเลย แต่เป็นผลของกรรมเกิดขึ้น ต้องมีอารมณ์ทุกขณะ จิตจะไม่มีอารมณ์ไม่ได้ แต่อารมณ์ของปฏิสนธิจิต และอารมณ์ของภวังคจิต และอารมณ์ของจุติจิตไม่ปรากฏ เพราะเหตุว่าไม่ใช่อารมณ์ของชาตินี้ แต่เกิดสืบต่อจากจิตใกล้จะจุติของชาติก่อน เพราะฉะนั้นก็มีอารมณ์เดียวกับจิตใกล้จุติของชาติก่อน จึงไม่ปรากฏ
ปฏิสนธิจิต อารมณ์มี แต่ไม่ได้อาศัยทวารหนึ่งทวารใด เมื่อปฏิสนธิจิตดับไปแล้ว กรรมทำให้วิบากจิต ซึ่งเป็นผลของกรรมเดียวกันเกิดสืบต่อ จะมีประโยชน์อะไรถ้าเพียงทำให้ปฏิสนธิจิตเกิดแล้วไม่มีความเป็นไปอีกต่อไป เพราะฉะนั้นเมื่อปฏิสนธิจิตดับ ภวังคจิตเกิดต่อ มีอารมณ์เดียวกับปฏิสนธิ ไม่อาศัยทวารหนึ่งทวารใดเลยทั้งสิ้น ไม่เห็น ไม่ได้ยิน ไม่ได้กลิ่น ไม่ลิ้มรส ไม่รู้สิ่งที่กระทบสัมผัส ไม่คิดนึก จะเห็นภวังคจิตได้ต่อเมื่อภวังคจิตนั้นเกิดมาก เช่น ในขณะที่นอนหลับสนิท โลกไม่ปรากฏ เป็นใครก็ไม่รู้ อยู่ที่ไหนก็ไม่รู้ทั้งสิ้น นั่นคือภวังคจิต ไม่ได้อาศัยตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ
เพราะฉะนั้นปฏิสนธิจิต และภวังคจิต ไม่ใช่วิถีจิต เพราะว่าไม่ได้อาศัยทวารหนึ่งทวารใดเกิดขึ้นเป็นไป ที่เป็นวิถีจิต ก็คือต้องอาศัยทวารหนึ่งทวารใดเกิดขึ้นเป็นไป ทางตาบ้าง ทางหูบ้าง ทางจมูกบ้าง ทางลิ้นบ้าง ทางกายบ้าง ทางใจบ้าง
คุณเด่นพงศ์ชอบดอกไม้ที่เห็นไหมคะ
เด่นพงศ์ ชอบครับ
สุ. ค่ะ โลภะอาศัยทวารไหนเกิด จักขุทวาร ถ้าไม่เห็น ไม่ชอบ แต่เมื่อเห็นแล้ว ไม่ได้หยุดยั้งเพื่อแค่เห็น ยังพอใจในสิ่งที่เห็นด้วย เพราะฉะนั้นโลภะเกิด อาศัยตาเมื่อมีการเห็น ดับไปแล้ว หรือว่าอาศัยหูเมื่อได้ยินดับไปแล้ว อาศัยจมูกเมื่อรู้กลิ่นดับไปแล้ว อาศัยลิ้นเมื่อรู้รสดับไปแล้ว อาศัยการกระทบสัมผัสกายเมื่อดับไปแล้ว โลภะก็เกิดได้ โทสะก็เกิดได้ โมหะก็เกิดได้ กุศลก็เกิดได้
เพราะฉะนั้นก็ทราบว่า วิถีจิต คือ จิตที่ต้องอาศัยทวารหนึ่งทวารใดเกิดขึ้นเป็นไป ต่อเมื่อใดไม่ได้อาศัยทวารหนึ่งทวารใด ขณะนั้นก็ไม่ใช่วิถีจิต ก่อนวิถีจิตจะเกิด จิตเป็นอะไรคะ
เด่นพงศ์ ป็นภวังค์ครับ
สุ. แน่นอนค่ะ นอนหลับสนิท ไม่มีอะไรปรากฏทางทวารหนึ่งทวารใดเลย เพราะฉะนั้นยังเป็นภวังค์อยู่ แต่ต่อจากนั้นแล้วไม่ใช่ภวังค์ ขณะที่เห็น ได้ยิน เหล่านี้
เพราะฉะนั้นจิตขณะแรกซึ่งเป็นวิถีจิตแรกของแต่ละทวาร เป็นกิริยาจิต
เด่นพงศ์ ภวังคจิตก็ไม่ใช่วิถีจิต
สุ. ถูกต้องค่ะ เมื่อวิถีจิตจะเกิดหลายขณะต่อๆ กัน โดยอาศัยทางหนึ่งทางใด วิถีจิตแรก คือ ขณะจิตแรกซึ่งเป็นวิถี ต้องเป็นกิริยาจิต ไม่ว่าจะเป็นทางตา หรือทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ทางใจ
ที่มา ...