วิถีจิตเกิดขึ้นรู้อารมณ์เมื่อไหร่
อ.วิชัย สำหรับการศึกษาพื้นฐานพระอภิธรรม ก็เป็นปัจจัยให้เกิดความเข้าใจ เมื่อศึกษาเข้าใจมากขึ้น เจริญขึ้น สภาพธรรมที่เป็นความเข้าใจก็เป็นสังขารขันธ์ปรุงแต่งให้น้อมไปเข้าใจลักษณะของสภาพธรรมจริงๆ ตามการศึกษา ที่ได้ศึกษาตามความเข้าใจเพียงขั้นการศึกษา เพราะฉะนั้นความเข้าใจไม่ใช่เพียงขั้นการฟังแล้วเข้าใจเท่านั้น แต่ทั้งหมดมีการปรุงแต่งของสภาพธรรมที่จะน้อมไป ที่จะรู้ในลักษณะจริงๆ ของสภาพธรรม อย่างเช่นเมื่อสักครู่นี้ผมกล่าวเรื่องมโนทวารวิถีจิต วิถีจิตทางมโนทวาร ซึ่งสามารถรู้อารมณ์ได้ทุกอารมณ์ ไม่เว้นเลย เพราะเหตุว่าวิถีจิตจะมีอยู่ ๖ วิถี คือ วิถีจิตทางตา ๑ วิถีจิตทางหู วิถีจิตทางจมูก วิถีจิตทางลิ้น วิถีจิตทางกาย และวิถีจิตทางใจ ซึ่งวิถีจิตจะเกิด ก็ต้องอาศัยทางหรือทวารที่จะเป็นทางให้จิตเกิดขึ้นรู้อารมณ์ ตามทวารนั้นๆ อย่างเช่นทางตา รู้ได้เฉพาะอารมณ์ที่ปรากฏทางตาเท่านั้น จะรู้อย่างอื่นไม่ได้เลย ทางตารู้อารมณ์อะไรครับ รูปารมณ์ ก็คือสภาพธรรมอย่างหนึ่งซึ่งปรากฏกระทบกับจักขุปสาท และเป็นอารมณ์ให้วิถีจิตทางตาเกิดขึ้นรู้อารมณ์นั้นๆ โดยมีจักขุปสาทนั้นเป็นทวาร
อันนี้ก็เป็นการเริ่มเข้าใจเรื่องของสภาพธรรมต่างๆ ที่มีลักษณะต่างๆ กัน เป็นปัจจัยต่างๆ ให้จิตเกิดขึ้นรู้อารมณ์ทางทวารนั้นๆ นี่ก็เริ่มมีความเข้าใจ
ส่วนวิถีจิตทางมโนทวาร เป็นวิถีจิตที่เกิดขึ้นรับอารมณ์ต่อหลังจากที่จักขุทวาร วิถีจิตดับแล้ว มีภวังคจิตเกิดคั่น และภวังคจิตขณะสุดท้ายดับไป ขณะนั้นก็เป็นทวารให้วิถีจิตเกิดขึ้นรู้อารมณ์ทางใจ โดยมีภวังคจิตซึ่งเป็นภวังคุปปัจเฉทะนั่นแหละเป็นมโนทวาร คือ เป็นทางให้วิถีจิตทางใจเกิดขึ้นรู้อารมณ์
อันนี้ก็เป็นเรื่องของสภาพธรรมที่มีจริงๆ ก็เป็นการสั่งสมความเข้าใจ เมื่อมีความเข้าใจเพิ่มขึ้น ก็มีการปรุงแต่งน้อมไปที่จะรู้ลักษณะจริงๆ ของสภาพธรรม ไม่ว่าจะเป็น วิถีจิตทางตา หู จมูก ลิ้น กาย หรือใจก็ตาม ก็มีอารมณ์ที่ปรากฏในขณะนั้น ก็เริ่มมีความเข้าใจแม้เรื่องของวิถีจิต เพราะเหตุว่าถ้าเป็นภวังคจิต คือ ขณะที่หลับสนิท ขณะนั้นไม่รู้อารมณ์ใดๆ เลยของโลกนี้ ไม่มีรูปปรากฏ ไม่มีเสียง ไม่มีกลิ่น ไม่มีรส ไม่มีโผฏฐัพพะปรากฏ มีแต่เพียงจิตเกิดขึ้นรู้อารมณ์ก่อนจุติจิตของชาติที่แล้ว แต่เมื่อมีอารมณ์มากระทบกับปสาททั้ง ๕ ก็เริ่มมีปัจจัยให้วิถีจิตเกิดขึ้นรู้อารมณ์ที่มากระทบกับทวารนั้นๆ วิถีจิตจึงเกิดขึ้น โดยอาศัยทวาร
ที่มา ...