เรื่องของศีล เป็นเรื่องปกติประจำวัน
สำหรับเรื่องของศีล เป็นเรื่องปกติประจำวัน แต่ต้องเป็นเรื่องละเอียดขึ้นกว่าเรื่องของทาน เพราะว่าเรื่องของทานเป็นเรื่องการสละวัตถุเป็นครั้งคราว ท่านไม่สามารถจะสละวัตถุได้หมดเป็นแน่ในเมื่อไม่ใช่เพศบรรพชิต แต่เรื่องของกาย วาจามีเป็นประจำทีเดียว ซึ่งถ้าท่านเป็นผู้ที่ใคร่ในการละกิเลส ท่านก็จะต้องเพิ่มการสำเหนียก สังเกต ระลึกรู้ว่า กายอย่างใดควร อย่างใดไม่ควร วาจาอย่างใดควร วาจาอย่างใดไม่ควร จึงสามารถอบรมขัดเกลา เพื่อให้สติสามารถระลึกรู้ลักษณะของรูปธรรม และนามธรรม และปัญญาสามารถแทงตลอดในลักษณะของนามธรรม และรูปธรรมนั้นได้
สำหรับการฟังธรรม ไม่ว่าจะเป็นธรรมเรื่องใดทั้งสิ้น เป็นไปเพื่อความรู้ เพื่อความขัดเกลา เพื่อการละกิเลส ซึ่งท่านผู้ฟังจะต้องอาศัยความอดทนอย่างยิ่ง จะต้องอดทนในการที่รับฟังไปเรื่อยๆ เพื่อจะได้เข้าใจในเหตุผลชัดขึ้น เพื่อให้ปัญญาที่เกิดจากการฟัง เกื้อกูลในการปฏิบัติตามธรรมที่ได้ยินได้ฟังเพิ่มขึ้นด้วย
ถ้าท่านผู้ฟังจะสำรวจศีลของท่าน ไม่ใช่เพียงฟัง แต่ว่าเริ่มที่จะสำรวจศีล คือ ความประพฤติทางกาย ทางวาจาของท่าน ยังมีบกพร่องอยู่บ้างไหม หรือว่าสมบูรณ์พร้อม แม้ศีล ๕ คงจะไม่มีท่านผู้ใดรับประกันได้ว่า ศีล ๕ ของท่านสมบูรณ์ไม่บกพร่องเลย เพราะว่าผู้ที่จะถึงความสมบูรณ์ในศีล ๕ ได้ คือ พระอริยเจ้าตั้งแต่ขั้นพระโสดาบันบุคคลเป็นต้นไป
เพราะฉะนั้น การฟังธรรม แม้ในเรื่องของศีล ก็ไม่ใช่เพียงฟัง แต่ว่าเมื่อเริ่มฟังเรื่องของศีล สำรวจ ศึกษาศีลของท่านเอง เพื่อการปฏิบัติตามพระธรรม เพราะเหตุว่าในขณะที่ท่านต้องการจะดับกิเลส แต่การกระทำทางกาย ทางวาจา ยังเป็นทุจริตอยู่ แล้ววันไหนจะถึงความสมบูรณ์ ที่จะเป็นพระอริยเจ้าขั้นพระโสดาบัน
สำหรับศีลแต่ละข้อที่ท่านจะศึกษาต่อไป เป็นเรื่องจริงในชีวิตประจำวันของท่าน
ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค มาติกา มีข้อความว่า
ปัญญาในการทรงจำธรรมที่ได้ฟังมาแล้ว เป็นสุตมยญาณ ๑
คือ ญาณอันสำเร็จมาแต่การฟัง หมายความถึงปัญญาที่รู้ขั้นการฟัง
ปัญญาในการฟังธรรมแล้ว สังวรไว้ เป็นสีลมยญาณ ๑
คือ ญาณอันสำเร็จมาแต่ศีล หมายความถึงปัญญาที่รู้ขั้นประพฤติปฏิบัติ รักษา สำรวม ตามธรรมที่ได้ยินได้ฟัง
ปัญญาในการสำรวมแล้วตั้งไว้ดี เป็นภาวนามยญาณ ๑
คือ ญาณอันสำเร็จมาแต่การอบรม ได้แก่ ปัญญาที่เกิดจากการอบรมความรู้ให้เพิ่มขึ้น
นี่เป็นมาติกา คือ เป็นหัวข้อ ข้อใหญ่ในเรื่องของปัญญา ซึ่งในทีนี้จำแนกปัญญาเป็น ๓ คือ สุตมยญาณ ๑ สีลมยญาณ ๑ ภาวนามยญาณ ๑
สำหรับขั้นของการฟัง คือ สุตมยญาณ ปัญญาที่เกิดจากการได้ฟัง และพิจารณาเหตุผลของสิ่งที่ได้ยินได้ฟัง เป็นความรู้ เป็นปัญญาที่เห็นถูกตามขั้นของการฟัง ก็เป็นความรู้ขั้นหนึ่ง แต่ยังไม่ใช่ขั้นที่ประจักษ์ ยังไม่ใช่ขั้นที่น้อมนำมาประพฤติปฏิบัติตาม
ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค มหาวรรค ญาณกถา ข้อ ๗๙ มีข้อความว่า
ปัญญาเครื่องทรงจำธรรมที่ได้สดับมาแล้ว คือ เครื่องรู้ชัดธรรมที่ได้สดับมาแล้วนั้นว่า สังขารทั้งปวงไม่เที่ยง สังขารทั้งปวงเป็นทุกข์ ธรรมทั้งปวงเป็นอนัตตาชื่อว่า สุตมยญาณอย่างไร
ปัญญาเครื่องทรงจำธรรมที่ได้สดับมาแล้ว คือ เครื่องรู้ชัดธรรมที่ได้สดับมาแล้วนั้นว่า รูปไม่เที่ยงเพราะความว่าสิ้นไป เป็นทุกข์เพราะความว่าน่ากลัว เป็นอนัตตาเพราะความว่าหาแก่นสารมิได้ ชื่อว่าสุตมยญาณ
ปัญญาเครื่องทรงจำธรรมที่ได้สดับมาแล้ว คือ เครื่องรู้ชัดธรรมที่ได้สดับมาแล้วนั้นว่า เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ จักษุ ฯลฯ ชรา และมรณะ ไม่เที่ยง เพราะความว่าสิ้นไป เป็นทุกข์เพราะความว่าน่ากลัว เป็นอนัตตาเพราะความว่า หาแก่นสารมิได้ ชื่อว่าสุตมยญาณ
ชื่อว่าญาณด้วยอรรถว่ารู้ธรรมนั้น ชื่อว่าปัญญาด้วยอรรถว่ารู้ชัด เพราะเหตุนั้นท่านจึงกล่าวว่า ปัญญาเครื่องทรงจำธรรมที่ได้สดับมาแล้ว คือ เครื่องรู้ชัดธรรมที่ได้สดับมาแล้วนั้นว่า สังขารทั้งปวงไม่เที่ยง สังขารทั้งปวงเป็นทุกข์ ธรรมทั้งปวงเป็นอนัตตา ชื่อว่าสุตมยญาณ ฯ
ข้อ ๘๐ มีข้อความว่า
ปัญญาเครื่องทรงจำธรรมที่ได้สดับมาแล้ว คือ เครื่องรู้ชัดธรรมที่ได้สดับมาแล้วว่า นี้ทุกขอริยสัจ นี้ทุกขสมุทัยอริยสัจ นี้ทุกขนิโรธอริยสัจ นี้ทุกขนิโรธคามินี-ปฏิปทาอริยสัจ ชื่อว่าสุตมยญาณอย่างไร ฯ
ในอริยสัจ ๔ ประการนั้น ทุกขอริยสัจเป็นไฉน ชาติเป็นทุกข์ ชราเป็นทุกข์ มรณะเป็นทุกข์ โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส และอุปายาสเป็นทุกข์ ความประจวบกับสังขารหรือสัตว์อันไม่เป็นที่รักเป็นทุกข์ ความพลัดพรากจากสังขารหรือสัตว์อันเป็นที่รักก็เป็นทุกข์ ความไม่ได้สมปรารถนาก็เป็นทุกข์ โดยย่อ อุปาทานขันธ์ ๕ เป็นทุกข์ ฯ
นี่เป็นสุตมยญาณ
ต่อไปเป็นถึงเรื่องของศีล ซึ่งเมื่อปัญญาในขั้นการฟังธรรมมีแล้ว ปัญญาในการฟังธรรมแล้วสังวรไว้ เป็นสีลมยญาณ เพราะเหตุว่าเพียงฟัง ไม่ประพฤติปฏิบัติตาม ไม่สังวรกาย วาจา ก็ไม่สามารถดับกิเลสได้
ใน ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค มหาวรรค ญาณกถา มีเรื่องของศีลมาก ซึ่งในครั้งก่อนๆ ก็เคยกล่าวถึงเรื่องของศีล ที่เป็นความประพฤติทางกาย ทางวาจา ที่เป็นอกุศลศีลกับกุศลศีล ๒ อย่าง
ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค มหาวรรค ญาณกถา ข้อ ๘๙ มีข้อความว่า
อะไรเป็นศีล ศีลมีเท่าไร ศีลมีอะไรเป็นสมุฏฐาน ศีลเป็นที่ประชุมแห่งธรรมอะไร ฯ
พระธรรมเป็นเรื่องละเอียด ไม่ใช่เรื่องลอยๆ แม้แต่ศีล ก็ต้องมีพยัญชนะที่แสดงบ่งถึงอรรถที่ละเอียดว่า หมายความถึงอะไร
ข้อความต่อไปมีว่า
อะไรเป็นศีล คือ เจตนาเป็นศีล เจตสิกเป็นศีล ความสำรวมเป็นศีล ความไม่ล่วงเป็นศีล ฯ
ศีลมีเท่าไร คือ ศีล ๓ คือ กุศลศีล อกุศลศีล อัพยากตศีล ฯ
ศีลมีอะไรเป็นสมุฏฐาน คือ กุศลศีล มีกุศลจิตเป็นสมุฏฐาน อกุศลศีล มีอกุศลจิตเป็นสมุฏฐาน อัพยากตศีลมีอัพยากตจิตเป็นสมุฏฐาน ฯ
ท่านผู้ฟังถามว่า ศีลนั้นเป็นอะไร ข้อความในพระไตรปิฎกมีว่า อะไรเป็นศีล คือ เจตนาเป็นศีล เจตสิกเป็นศีล ความสำรวมเป็นศีล ความไม่ล่วงเป็นศีล
มี ๔ ประการ
เจตนาที่ต้องการจะให้กาย วาจา ประพฤติเป็นไปในสุจริตนั้น เป็นศีล เพราะฉะนั้น เจตนาเป็นศีล
เจตสิกเป็นศีล เจตนาเจตสิกเกิดลำพังได้ไหม ท่านที่ได้ศึกษาปรมัตถธรรมแล้ว ไม่ได้ เพราะฉะนั้น สภาพธรรมอื่น คือ เจตสิกอื่นที่เกิดร่วมกับเจตนาเจตสิก ที่สมาทานที่จะเว้นทุจริตกรรมทางกาย ทางวาจา ก็เจริญอบรมสุจริตทางกาย วาจา เจตสิกอื่นๆ ที่เกิดร่วมด้วยในขณะนั้นก็เป็นศีล ร่วมกันในเรื่องของศีล ไม่ใช่ในเรื่องของทาน ไม่ใช่กุศลที่เป็นไปในทาน เพราะฉะนั้น ก็ไม่ได้หมายเฉพาะเจตนาเพียงองค์เดียวที่เป็นเจตสิกที่จะเป็นศีล แม้เจตสิกอื่นที่เกิดร่วมกับเจตนานั้น ก็เป็นศีลด้วย
ความสำรวมเป็นศีล ถ้าไม่มีการประพฤติปฏิบัติเป็นเครื่องวัด ก็จะไม่รู้ว่า ศีลนั้นคือประพฤติอย่างไร ด้วยเหตุนี้ความสำรวมเป็นศีล จึงหมายความถึงความสำรวมปาติโมกข์สังวร ๑ สติสังวร ๑ ญาณสังวร ๑ ขันติสังวร ๑ วิริยะสังวร ๑ ความสำรวมเหล่านี้เป็นศีล
ปาติโมกขสังวร สำรวม สังวร ประพฤติตามพระวินัยบัญญัติที่เป็นปาติโมกข์ ๑
สติสังวร หมายความถึง การระลึกรู้อินทรีย์ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ซึ่งในขณะนั้นจะกล่าวว่า เป็นกายทุจริต วจีทุจริตได้ไหม เพราะฉะนั้น ในขณะนั้นก็เป็นความสำรวม เป็นศีล
ญาณสังวร ปัญญาที่กำลังรู้ ในขณะนั้นที่เกิดร่วมกันกับสติสังวร ก็ต้องเป็นศีลในขณะนั้นด้วย
ขันติสังวร ความอดทนในสภาพธรรมที่ไม่น่ายินดี ไม่น่าพอใจ เช่น อดทนต่อความหนาว ความร้อน ความหิว ความกระหาย ความปวด ความเมื่อย ความทุกข์ ความทรมาน ความทุกข์ยากลำบากต่างๆ ในขณะที่ผู้หนึ่งผู้ใดสังวร อดทนด้วยขันติ ไม่ได้มีกายทุจริต วจีทุจริต ในขณะนั้นก็เป็นการสำรวมที่เป็นศีลประการหนึ่ง
วิริยะสังวร หมายความถึง ไม่ยังกิเลสที่เกิดแล้วให้ติดค้างอยู่ เคยเป็นอย่างนี้ไหม วิริยะสังวร รู้ว่าเป็นอกุศล เป็นกิเลสที่เกิดแล้ว มีความเพียรที่จะให้ระงับหรือว่าไม่ให้ติดค้างอยู่ ไม่ให้ยืดยาวต่อไปเป็นอกุศล จะด้วยวิธีใดก็แล้วแต่ นั่นเป็นวิริยะสังวร
การระงับ ไม่ให้ล่วงเป็นทุจริตกรรมทางกาย ทางวาจา เป็นศีลทั้งสิ้น
เพราะฉะนั้น ความสำรวมในปาติโมกขสังวร ๑ สติสังวร ๑ ญาณสังวร ๑ ขันติสังวร ๑ วิริยะสังวร ๑ ความสำรวมเหล่านี้เป็นศีล
อะไรเป็นศีลข้อต่อไป คือ ความไม่ล่วงเป็นศีล ได้แก่ วิรตีเจตสิก สัมปัตตวิรัติ เมื่อประสบกับวัตถุที่ควรจะล่วง แต่ในขณะนั้นวิรตีเจตสิก คือ สัมมาวาจา ๑ สัมมากัมมันตะ ๑ สัมมาอาชีวะ ๑ เกิดขึ้น ทำให้วิรัติการกระทำทุจริตทางกาย ทางวาจาได้ ก็เป็นศีล
ความไม่ล่วงวจีทุจริต กายทุจริต เป็นศีล
ที่มา ...