ผู้ที่ไม่ใช่พระอรหันต์มีกิริยาจิตเพียง ๒ ประเภท
ผู้ฟัง กิริยาจิต พวกเราส่วนมากก็มีกันทุกคน
ท่านอาจารย์ ผู้ที่ไม่ใช่พระอรหันต์มีกิริยาจิต ๒ ประเภท ตามที่ได้กล่าวมาแล้ว ปัญจ (คือ๕) ทวารา (ทวาร) วัชชน รำพึงถึงอารมณ์ที่กระทบทวาร หมายความว่า เวลาที่จิตเป็นภวังค์ ไม่มีการเห็น ไม่มีการได้ยินเหล่านี้เลย จะมีการเห็น ก็ต่อเมื่อมีอารมณ์เฉพาะทาง กระทบเฉพาะทวาร เช่น ถ้าเป็นเสียงก็กระทบโสตปสาท จะกระทบตาไม่ได้ เพราะฉะนั้น เวลาที่เสียงกระทบหู จิตได้ยินก็ยังไม่เกิด จิตจะรู้อารมณ์อื่นไม่ได้ยังเป็นภวังค์อยู่ เพราะฉะนั้น ก่อนที่จะถึงวิถีจิตที่จะมีอารมณ์อื่นได้ก็จะต้องมีภวังค์ แล้วก็มีกิริยาจิตเกิดก่อน ซึ่งต่อไปคงจะทราบ แต่ตอนนี้ให้ทราบว่ามีกิริยาจิต ผู้ที่ไม่ใช่พระอรหันต์มีกิริยาจิต ๒ ประเภท คือ ก่อนจิตเห็น จิตได้ยิน จิตได้กลิ่น จิตลิ้มรส จิตรู้สิ่งที่กระทบสัมผัส จิตคิดนึก หมายความว่าทั้ง ๖ ทวารเป็นทางที่จิตจะเกิดขึ้นรู้อารมณ์ที่ไม่ใช่อารมณ์เดียวกับภวังคจิต และก่อนที่จิตอื่นใดจะเกิดขึ้นรู้อารมณ์ได้ จิต ๒ ประเภทคือ ประเภทหนึ่งรู้อารมณ์ได้ ๕ อารมณ์ทาง ๕ ทวาร อีกประเภทหนึ่งรู้ได้เฉพาะทางใจ เพราะฉะนั้น ดวงหนึ่ง หรือประเภทหนึ่งก็คือ "ปัญจทวาราวัชชนจิต" รู้อารมณ์ที่กระทบทวารหนึ่งทวารใดใน ๕ ทวารได้ และ "มโนทวาราวัชชนจิต" เป็นกิริยาจิตที่เกิดก่อนกุศลจิต และอกุศลจิตที่คิดนึกทางใจ
ที่มา ...