พระผู้มีพระภาคทรงแสดงสภาพธรรมตามที่ตรัสรู้โดยละเอียด
ผู้ที่ไม่ได้รู้แจ้งสภาพธรรมตามความเป็นจริง แต่คิดไตร่ตรอง ก็จะใช้คำหลายคำซึ่งเกิดจากการคาดคะเนหรือการศึกษาคำต่างๆ แต่ว่าการตรัสรู้ของพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าจะทรงแสดงสภาพธรรมโดยละเอียดเช่น ขณะใดที่ไม่มีการเห็น การได้ยิน การได้กลิ่น การลิ้มรส การรู้สิ่งที่กระทบสัมผัส ขณะนั้นเป็นภวังคจิต สัตว์เดรัจฉานมีภวังคจิตไหม มี การศึกษาธรรมให้ทราบว่าศึกษาเรื่องจิต ไม่ต้องนึกถึงรูป นี่รูปคน นั่นรูปสัตว์ แต่จิตเห็น หรือจิตใดๆ ก็ตามเกิดขึ้นเมื่อไหร่ขณะไหนจะเปลี่ยนแปลงลักษณะนั้นไม่ได้ เมื่อกำลังเป็นภวังค์อยู่ ไม่เห็น ไม่ได้ยิน ไม่ได้รับผลของกรรม ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ แต่กำลังเป็นผลของกรรมที่ทำให้ยังไม่สิ้นชีวิต เพราะฉะนั้น
เวลาที่กรรมจะให้ผล ต้องเห็น ขณะนี้ให้ทราบว่าต้องเห็น ไม่เห็นไม่ได้ แต่ก่อนจิตเห็นจะเกิดขึ้นต้องมีปัญจทวาราวัชชนจิตเป็นวิถีจิตแรกที่เกิดก่อน ก็ย้ำไปย้ำมา ทบทวนไปโดยที่ไม่ต้องไปท่อง แต่ให้ทราบว่าเวลาที่จิตจะรู้อารมณ์ทางหนึ่งทางใด วิถีจิตแรกทางตา หู จมูก ลิ้น กาย เป็นปัญจทวาราวชนจิต จิตนี้สามารถจะรู้อารมณ์ได้ทั้ง ๕ อารมณ์ จึงชื่อว่าปัญจทวาราวัชชนจิต
ที่มา ...