ที่เกิดไม่ใช่ทวาร ทวารเป็นทางที่จิตที่เกิดขึ้นรู้อารมณ์

ผู้ฟัง ถ้าอย่างนั้นเราจะกล่าวว่าภวังคุปัจเฉทะมันจะเป็นที่เกิดของมโนทวารอย่างนั้นหรือ

ท่านอาจารย์ ที่เกิดไม่ใช่ทวาร ทวารเป็นทางรู้อารมณ์ เรากำลังพูดถึงทาง เราไม่ได้พูดถึงที่เกิดเลย เพราะฉะนั้น ทวารคือทางรู้อารมณ์ แต่ที่เกิดเป็นที่ๆ จิตในภูมิขันธ์ ๕ ต้องเกิดที่รูป เพราะฉะนั้น จะมีรูป ๖ รูปซึ่งเป็นที่เกิด แต่ว่าทวารมี ๖ ทวารเป็นทางคนละความหมาย

ผู้ฟัง คือเป็นทาง แต่จริงๆ แล้วก็เกิดที่หทยวัตถุ

ท่านอาจารย์ แล้วแต่ว่าต่อไปเราจะทราบว่าจิตขณะไหนเกิดที่ไหน แต่ขณะนี้ให้ทราบว่าที่กำลังเห็นมีทางที่จิตจะเกิดขึ้นเป็นวิถีจิต ไม่ใช่จิตที่ไม่ใช่วิถี

ผู้ฟัง เป็นทางตรงนี้เข้าใจยาก

ท่านอาจารย์ คือถ้าปราศจากสิ่งนั้นแล้ว จิตเห็นจะมีไม่ได้เลย ถ้าปราศจากจักขุปสาท แม้มีจิตเกิดดับแต่ไม่เห็น เพราะเหตุว่าไม่มีจักขุปสาท ก็ต้องเป็นจิตประเภทอื่นต่อไป

ที่มา ...

พื้นฐานพระอภิธรรม ตอนที่ 28