วิถีจิตที่แยกเพราะอารมณ์ต่างกัน

ผู้ฟัง สมมติเริ่มทางตา ก็ยังไม่มีอะไรเกิดขึ้น ยังไม่มีปัญจทวาราวัชชนจิต จนกว่าคุปัจเฉทะดับก่อน แล้วถึงมาแยกเป็น ๕ ทางใช่ หรือไม่

ท่านอาจารย์ ไม่ใช่ หมายความว่า เมื่อภวังคุปัจเฉทะดับ จิตอะไรเกิดต่อ ปัญจทวาราวัชชนจิตก็เกิดต่อทันที เราจะต้องศึกษาจิตทีละหนึ่งขณะที่เกิดดับสืบต่อ วิถีจิตแยกกันเพราะอารมณ์ต่างกัน เช่น ทางตา สีกระทบกับจักขุปสาท แล้ว "จักขุทวาราวัชชนะจิต" ก็เกิด ถ้าเป็นทางหู เสียงกระทบกับโสตปสาท แล้วจิตประเภทเดียวกัน มีเจตสิกประกอบเท่ากันก็เกิดขึ้น แต่เมื่ออาศัยโสตทวารก็เรียกชื่อว่า "โสตทวาราวัชชนะจิต" คือรำพึงถึงอารมณ์ที่กระทบที่โสตทวาร เรียกชื่อเปลี่ยนไปตามทวารนั้นๆ แต่จิตนี้เป็นหนึ่งประเภท เป็นกิริยาจิต

ที่มา ...

พื้นฐานพระอภิธรรม ตอนที่ 38