อเหตุกจิตมีได้ ๒ ชาติ แต่ ๑ ภูมิ
ตามได้กล่าวถึงเรื่องของชาติกับเรื่องของภูมิ จิตทุกประเภทต้องเป็นภูมิหนึ่งภูมิใดใน ๔ ภูมิ และก็ต้องเป็นชาติหนึ่งชาติใดใน ๔ ชาติ ๔ ชาติคือเป็นกุศล หรือเป็นอกุศล หรือเป็นวิบาก หรือเป็นกิริยา จิตที่เป็นกุศลจะเป็นอกุศลด้วยไม่ได้ แต่ต้องเป็นชาติหนึ่งชาติใด และภูมิก็เช่นเดียวกัน ต้องเป็นภูมิหนึ่งภูมิใดใน ๔ ภูมิ ตามระดับขั้น ขั้นต้นก็คือกามาวจรจิต สูงขึ้นไปอีกต้องเป็นกุศลที่เป็นไปในความสงบของจิตจึงจะประณีตขึ้นได้ เป็นรูปาวจรจิตได้แก่กุศลที่อบรมความสงบจนถึงระดับขั้นฌาณ และถึงขั้นอรูปภูมิ และขั้นโลกุตตรภูมิ เพราะฉะนั้นในระดับต้นๆ ก็จะเป็นเรื่องของกามาวจรจิต สำหรับจิตที่ไม่ประกอบด้วยเหตุโดยภูมิเป็นกามาวจรจิต จิตนี้ไม่ว่าจะเกิดที่ไหน ถ้ารู้ว่าได้แก่จิตอะไรบ้าง เปลี่ยนชาติไม่ได้ และก็เปลี่ยนภูมิไม่ได้ด้วย สำหรับอเหตุกจิตมี ๒ ชาติ เกิดได้ในภูมิเดียว คือ ต้องเป็นกามาวจรภูมิเท่านั้น เป็นไปในรูปเสียงกลิ่น รส โผฏฐัพพะ และก็เป็น ๒ ชาติ ก็คือเป็นวิบาก และกิริยา ไม่เป็นกุศล และไม่เป็นอกุศล เพราะเหตุใด เพราะเหตุว่าถ้าเป็นอกุศล มีอกุศลเจตสิกที่เป็นเหตุคืออกุศลเหตุเกิดร่วมด้วย ถ้าเป็นกุศลก็ต้องมีโสภณเหตุที่เป็นเหตุฝ่ายดีเกิดร่วมด้วย เพราะฉะนั้นสำหรับอเหตุกจิต จิตที่ไม่ประกอบด้วยเหตุจึงเป็นอกุศลไม่ได้ และเป็นกุศลไม่ได้ ก็จะมีจิตเพียง ๒ ชาติเท่านั้นคือวิบากจิตกับกิริยาจิต
ที่มา ...