เข้าใจอเหตุวิบากจิตกับสเหตุกจิต
ผู้ฟัง วิบากจิต โดยเฉพาะอกุศลวิบากมีแค่ ๗ ดวง ในสังสารวัฏฏ์ แต่จิตเราเป็นอกุศลมากๆ จึงต้องเกิดวนเวียนอย่างนี้ เพราะฉะนั้นแสดงให้เห็นว่าท่านทรงแสดงชื่อส่องถึงสภาพธรรมเป็นสังสารวัฏฏ์ ไม่ใช่เดี๋ยวนี้ คือตลอดเกิด แก่ เจ็บ ตายไปก็เพราะวิบากจิต ๒ กลุ่มนี้คือ อกุศลวิบากจิต และอเหตุกวิบากจิต
ท่านอาจารย์ ก็เป็นชื่อซึ่งมีความหมายแต่ไม่ใช่ให้จำ แต่ว่าต้องเข้าใจจริงๆ เพราะฉะนั้นการที่เราจะเข้าใจ เราก็คงจะค่อยๆ เป็นอนุบาลไปจนกระทั่งเรามีความมั่นคง จะได้ยินคำถามอะไรตอบอย่างไร ก็ตอบได้หมดทุกอย่าง เช่น เรื่องของเหตุ นเหตุ อเหตุกะ หรือสเหตุกะ เป็นต้น สำหรับจิตทั้งหมดไม่ว่าภพใด ภูมิใดทั้งสิ้น ขณะใดที่จิตเกิดขึ้นไม่ประกอบด้วยเหตุเป็นอเหตุกจิตแล้ว จะต้องเป็นหนึ่งใน ๑๘ ประเภท เพราะว่าอเหตุกจิตมี ๑๘ ประเภท เมื่อสักครู่นี้เราเรียนไป ๒ แล้วใช่ไหม ปัญจทวาราวัชชนจิตกับ มโนทวาราวัชชนจิต ชื่อ ๒ ชื่อต้องไม่ลืม ไม่ใช่ว่าวันนี้เข้าใจจริงๆ กำลังฟังเข้าใจ และลืมไปแล้ว อย่างนั้นก็ไม่ได้ ลืมไปแล้วก็ทบทวน จากภวังค์ซึ่งไม่รู้อะไร
แล้วเวลาที่จะมีอารมณ์หนึ่งอารมณ์ใดปรากฏทางทวารหนึ่งทางทวารใด ต้องมีปัญจทวาราวัชชนจิต หรือมโนทวาราวัชชนจิตเกิดก่อน เพราะฉะนั้นเรากล่าวตามลำดับเพื่อให้รู้ว่าเราศึกษาจิตจริงๆ เป็นจริงๆ ในวันหนึ่งๆ ว่าอะไรเกิดก่อน ต่อจากภวังค์แล้วต้องเป็นปัญจทวาราวัชชนจิต หรือมโนทวาราวัชชนจิต ถ้าตื่นมายังไม่ทันจะได้เห็น ได้ยิน ได้กลิ่น ลิ้มรส รู้สิ่งที่กระทบสัมผัส แต่คิดนึกได้ใช่ไหม ขณะนั้นอะไรเกิด มโนทวาราวัชชนจิต แต่ถ้าตื่นขึ้นมาเพราะเสียงดังๆ กระทบหู ขณะนั้นอะไรเกิดก่อน? ปัญจทวาราวัชชนจิต ทางไหน ทางโสตทวาร เพราะฉะนั้นชื่อโสตทวาราวัชชนจิตก็ได้ แต่ก็เป็นจิตประเภทปัญจทวาราวัชชนจิตนั่นเอง คือสามารถที่จะรู้อารมณ์ได้ทั้ง ๕ แต่ทีละหนึ่ง แล้วแต่ว่าจะเป็นทวารหนึ่งทวารใด ความเข้าใจนี้ก็จะเกื้อกูลต่อการที่ในภายหลังเมื่อมีกำลัง มีความเข้าใจที่มั่นคง สติสัมปชัญญะสามารถที่จะระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรมที่ปรากฏ และสามารถที่จะรู้ความต่างของนามธรรม และรูปธรรม ที่เราทราบว่ารูปธรรมไม่รู้อะไร นามธรรมเป็นสภาพรู้ ก็จะค่อยๆ ชินกับความรู้ว่าทั้งหมดที่ปรากฏวันนี้ เพราะมีจิต และเจตสิกที่เกิดร่วมกันแต่ว่าต่างประเภท เป็นประเภทที่เป็นอเหตุกจิตบ้าง สเหตุกจิตบ้าง ตามกาละที่เกิดขึ้น
ที่มา ...