วิถีจิตแรก - ปัญจทวาราวัชชนจิต
วิถีจิตแรกคงยังไม่ลืม ก็จะกล่าวซ้ำอีก เพราะว่าเป็นชีวิตจริงๆ เพื่อให้ได้รู้ว่าไม่ใช่ไปจำเพียงคำ หรือว่ารู้คำ รู้เรื่อง รู้วิถีจิตทั้งหมด แต่ขณะนี้เองที่มีชีวิตอยู่ในวันหนึ่งๆ ที่จะเห็นความเป็นไปของธรรมที่เป็นจิต เจตสิก รูป ซึ่งต้องเป็นอย่างนี้ จะเป็นอื่นไม่ได้ ไม่ว่าในภพใด ภูมิใด
วิถีจิตแรกคืออะไร ถ้าเป็นทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ๕ ทาง (ปัญจ) ต้องอาศัยทวารหนึ่งทวารใด จึงต้องเป็นปัญจทวาร แต่ปัญจทวารเป็นรูปไม่ใช่จิต ปัญจทวารก็จะได้แก่ จักขุปสาทรูป โสตปสาทรูป ฆานปสาทรูป ชิวหาปสาทรูป กายปสาทรูป เกิดขึ้นเพราะกรรมเป็นสมุฏฐาน เพื่อที่จะให้จิตที่เป็นผลของกรรมเกิดรับผลของกรรม แสดงให้เห็นว่าพ้นจากกรรมไม่ได้เลย มีตาเพราะกรรมเป็นสมุฏฐาน มีหูเพราะกรรมเป็นสมุฏฐาน ใครทำตาทำหูได้บ้าง คุณหมอเองก็บอกว่าไม่มีใครสามารถที่จะทำให้จักขุปสาทรูปเกิดได้ แม้โสตปสาท ฆานปสาท ชิวหาปสาท กายปสาท วันหนึ่งวันใดจักขุปสาทไม่เกิด ใครทำ อุบัติเหตุ หรือเปล่า หรือว่ากรรมที่ทำให้จักขุปสาทรูปไม่เกิด ก็จะเป็นผู้ที่มั่นคงในเรื่องของกรรม ถ้าเป็นผู้ที่มั่นคงจริงๆ จะรู้เลยว่าจะไม่คิดที่จะกระทำอกุศลกรรม และจะเจริญกุศลกรรมยิ่งขึ้น
เมื่อตื่นขึ้นเห็น วิถีจิตแรกต้องเป็นปัญจทวาราวัชชนจิตเพราะทำอาวัชชนกิจ คือนึกถึง จะใช้คำว่า “รำพึงถึง” หรือว่าจะใช้คำว่ารู้ว่าอารมณ์กระทบทางทวารนั้นก็ได้ จิตนี้เป็นกิริยาจิต ยังไม่สามารถจะมีโลภะ โทสะ โมหะ หรืออโลภะ อโทสะ อโมหะเกิดร่วมด้วยเลย เพราะฉะนั้นจิตนี้จึงเป็นอเหตุกจิต ตัวจิตปัญจทวาราวัชชนจิตเป็น "นเหตุ" ไม่ใช่เหตุ และไม่มีเหตุเจตสิกเกิดร่วมด้วย เพราะฉะนั้นจึงเป็น "อเหตุกจิต" คือไม่มีเหตุเกิดในขณะที่เป็นวิถีจิตแรก ดังนั้นจิตของพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้ามีจิตซึ่งไม่มีเหตุเกิดร่วมด้วย หรือไม่ "มี"
ที่มา ...