วิบากจิตจะเกิดเมื่อไรแล้วแต่กาลของกรรม
ท่านอาจารย์ จากภวังค์ วิถีจิตแรกเป็นกิริยาจิตที่จะต้องเข้าใจ จะได้ไม่ต้องจำวิบากจิตจะเกิดเมื่อใด กุศลจิตจะเกิดเมื่อใด แต่ให้ทราบว่าขณะที่เป็นภวังค์เป็นวิบาก เพราะว่าเป็นผลของกรรมเดียวกับปฏิสนธิ แต่ก็จะต้องมีวิบากอื่นที่จะให้ผลในชาตินั้นด้วย แต่การให้ผลต้องเป็นการเป็นไปตามลำดับของการเกิด จากภวังคจิตจะให้มีจิตเห็นทันทีไม่ได้ เพราะว่าภวังค์เป็นวิบาก เป็นวิบากที่เป็นภวังค์จนกว่าจะมีปัจจัยที่วิถีจิตจะเกิดเมื่อใด เช่น ทางตา ก็เมื่อมีสิ่งที่กำลังปรากฏทางตาขณะนี้กระทบจักขุปสาท ถ้าสิ่งนี้ไม่กระทบจักขุปสาท จิตเห็นไม่เกิด ภวังค์ก็ยังคงเป็นภวังค์อยู่ต่อไป หรือถ้าเสียงไม่กระทบกับโสตปสาท และไม่ถึงกาลที่วิบากจิตจะเกิดขึ้น ภวังค์ก็เป็นภวังค์ต่อไป
เพราะฉะนั้นถึงแม้ว่าจะเป็นภวังค์ ก็ต้องถึงกาลที่วิบากอื่นจะให้ผลด้วย แต่การที่จะมีการเห็น การได้ยินเมื่อใด ก็ต้องแล้วแต่กาลของกรรมของบุคคลนั้นที่จะให้ผล ซึ่งเมื่อจะให้ผล วิถีจิตแรกก็คือปัญจทวาราวัชชนจิตซึ่งเป็นกิริยาจิตยังไม่ป็นผลของกรรมแต่เป็นกิริยาจิตซึ่งสามารถที่จะรู้อารมณ์ได้ทั้งอารมณ์ที่เป็นอารมณ์ของกุศลวิบาก และ อกุศลวิบาก และไม่ประกอบด้วยเหตุเพราะว่าเพียงขณะแรกที่รู้ว่ามีอารมณ์กระทบทวารใด จะเป็นโลภะ โทสะ โมหะ หรือ อโลภะ อโทสะ อโมหะไม่ได้
ที่มา ...