ปัญจทวาราวัชชนจิต ๑ ดวง ทำไมถึงมีได้ ๕ อย่าง -พฐ.64

ผู้ฟัง ปัญจทวาราวัชชนจิตคือหนึ่งดวง ทำไมมีตั้ง ๕ อย่าง

ท่านอาจารย์ สามารถที่จะรู้อารมณ์ได้ ๕ ทาง เมื่อเรียกเจาะจงทางตา จะเรียกว่า "จักขุทวาราวัชชนะ" ถ้าเรียกเจาะจงทางหู จะเรียกว่า "โสตทวาราวัชชนะ" แต่ถ้าไม่เจาะจงก็คือ "ปัญจทวาราวัชชนะ"

ผู้ฟัง แบบนี้หมายความว่ามีจิต ๕ ดวงหรือไม่

ท่านอาจารย์ จิตเกิดขึ้นทีละหนึ่ง เรากำลังพูดถึงประเภทของจิต เมื่อปัญจทวาราวัชชนจิตเกิดก็จะทำหน้าที่นี้แล้วก็ดับไป แล้วก็เกิดอีก ไม่มีจิตดวงเก่ากลับมาเลยจะไปซ้ำจิตดวงเก่าไม่ได้ แต่หมายความว่าจิตใดก็ตามที่เกิดขึ้นทำกิจนี้ทางทวารหนึ่งทวารใด และเป็นกิริยาจิต ก็เป็นปัญจทวาราวัชชนจิต

ผู้ฟัง เกิดทางจักขุ ก็เป็นจักขุทวาราวัชชนจิต

ท่านอาจารย์ แล้วก็ทำกิจรำพึงรู้อารมณ์กระทบทางตา

ผู้ฟัง หรือจะเรียกอีกชื่อหนึ่งว่าปัญจทวาราวัชชนจิต

ท่านอาจารย์ ถ้าเรียกรวมก็คือไม่บ่งถึงทวารหนึ่งทวารใดเลย เพราะว่าจิตนี้สามารถเกิดได้ทีละหนึ่งทวาร ทั้ง ๕ ทวาร อาศัยตาก็เกิดได้ อาศัยหูก็เกิดได้ อาศัยจมูกก็เกิดได้ อาศัยลิ้นก็เกิดได้ อาศัยกายก็เกิดได้ แต่ทีละขณะ ทีละหนึ่งดวง จักขุทวาราวัชชนะ โสตทวาราวัชชนะ ฆานทวาราวัชชนะ ชิวหาทวาราวัชนะ กายทวาราวัชนะ ทั้ง ๕ นี้ เรียกรวมว่า ปัญจทวาราวัชชนะก็ได้ หรือถ้าจะเรียกปัญจทวาราวัชชนะ ก็หมายความว่าขณะนั้นรู้อารมณ์ทางไหนทีละทาง ก็เปลี่ยนชื่อไปตามทวารนั้นๆ ได้ ถ้าไม่เคร่งครัด ขณะที่ทางตาปัญจทวาราวัชชนจิตเกิด ก็พูดอย่างนั้นก็ได้ถ้าไม่อยากจะเจาะจงไปทีละทวารว่าขณะนั้นเป็นจักขุทวาราวัชชนะ ทางหูก็เปลี่ยนชื่ออีกเป็น โสตทวาราวัชชนะ เป็นต้น จะเรียกอย่างนั้นก็ได้ถ้าเข้าใจแล้ว

ที่มา ...

พื้นฐานพระอภิธรรม ตอนที่ 64