อายตนะภายใน - อายตนะภายนอก
ผู้ฟัง อายตนะภายใน เช่นจักขุปสาท
ท่านอาจารย์ ถูกต้อง
ผู้ฟัง สิ่งที่มาปรากฏทางตาเรียกว่าอายตนะภายนอก
ท่านอาจารย์ ถูกต้อง
ผู้ฟัง ทางใจ อย่างไหนเป็นใน เป็นนอก
ท่านอาจารย์ จิตเป็นมนายตนะภายใน แม้เจตสิกก็เป็นภายนอก
ผู้ฟัง จิตกับอะไรกระทบกัน ในอายตนะที่หก
ท่านอาจารย์ จิตต้องมีเจตสิกเกิดร่วมด้วยทุกครั้ง ต้องประชุม ต้องมีอยู่ เมื่อกล่าวถึงอายตนะ หมายถึงที่อยู่ ที่ประชุม บ่อเกิด เหตุ ที่ต่อ เพราะฉะนั้นขณะนั้นเราจะไม่คิดถึงอย่างอื่นเลย นอกจากความหมายของอายตนะ ว่า มีธรรมที่เป็นอายตนะที่ต้องมีอยู่ตรงนั้น ถ้าไม่มีจิตเลย อะไรๆ ก็ไม่มี อายตนะที่จะมาประชุมกันที่ให้ "เห็น" ที่จะให้ "ได้ยิน" ก็มีไม่ได้ เพราะฉะนั้นก็ต้องมีจิต และเมื่อมีจิตก็ต้องมีเจตสิก เมื่อกล่าวถึงธรรมข้อไหนให้เข้าใจตรงนั้น ว่าความหมายของอายตนะคืออย่างนี้ ให้เราสามารถจะรู้ได้ว่าขณะนั้นมีอะไร ที่กำลังมีจริงๆ
ที่มา ...