ชวนวิถีทางปัญจทวารจำเป็นจะต้องอกุศลตามอารมณ์หรือไม่


    ผู้ฟัง ถ้าจักขุวิญญาณเป็นอกุศลวิบากเพราะขณะนั้นมีรูปารมณ์เป็นอารมณ์ที่ไม่น่าพอใจ ชวนวิถีทางปัญจทวาร จำเป็นต้องเป็นอกุศลตามอารมณ์ที่ปรากฏหรือไม่ หรือ อารมณ์ที่ไม่น่าพอใจเกิด แต่ชวนะแรกทางปัญจทวารวิถีจะเป็นกุศลได้ไหม

    ท่านอาจารย์ ที่กล่าวเมื่อครู่นี้สองคำ น่าพอใจหรือไม่น่าพอใจ

    ผู้ฟัง ไม่น่าพอใจ

    ท่านอาจารย์ ถ้าไม่น่าพอใจ จิตที่ไม่พอใจเป็นโทสมูลจิต จิตที่พอใจเป็นโลภมูลจิต ทั้งสองอย่างเป็นอกุศล เพราะฉะนั้นเราจะยังไม่ข้ามไปถึงกุศล คืออารมณ์เป็นอารมณ์ที่น่าพอใจ โลภมูลจิตจะเกิดหรือว่าโทสมูลจิตจะเกิด และอารมณ์ที่ไม่น่าพอใจ แม้ว่าเป็นอารมณ์ที่ไม่ดีขณะนั้นโลภมูลจิตจะเกิดหรือโทสมูลจิตจะเกิด เรื่องของวิบากเป็นเรื่องตรง ถ้าเป็นอกุศลวิบากต้องรู้อารมณ์ที่ไม่น่าพอใจ คือ อนิฏฐารมณ์ ถ้าเป็นกุศลวิบากจะไปรู้อนิฏฐารมณ์ไม่ได้เลย เมื่อเป็นผลของกุศลกรรมก็ต้องรู้อารมณ์ที่เป็นอิฏฐารมณ์ถ้าเป็นผลของกุศลกรรม แต่สำหรับชวนะเปลี่ยนแปลงได้ ไม่จำเป็นที่จะต้องเป็นอย่างนั้นเสมอไป เป็นไปตามการสะสม กลิ่นบางกลิ่นเป็นที่พอใจของบางคน ทุเรียนรสอร่อยดี แต่ขณะที่ได้กลิ่นก็ไม่พอใจ แต่พอใจรสใช่ไหม เพราะฉะนั้นก็ต้องดูว่ากลิ่นบางกลิ่น สำหรับบางคนชอบได้ หรือกลิ่นที่หอมดูจะเป็นกลิ่นที่น่าพอใจ แต่บางคนก็ไม่พอใจหรือไม่ชอบก็ได้ ซึ่งเป็นเรื่องของแต่ละบุคคล ยากที่จะรู้ว่าสิ่งที่ชอบเป็นกุศลวิบากหรืออกุศลวิบาก แต่ส่วนรวมที่คนส่วนใหญ่พอใจก็เป็นเครื่องประมาณว่าอารมณ์นั้นเป็นอารมณ์ที่น่าพอใจ แต่จริงๆ เป็นสิ่งที่ใครจะรู้ในเมื่อเกิดก่อนชวนจิต จักขุวิญญาณกุศลวิบากรู้รูปที่เกิดก่อนชวนจิต โสตวิญญาณที่ได้ยินเสียง ก็ได้ยินเสียงก่อนชวนจิต คือก่อนโลภมูลจิต ก่อนโทสมูลจิต เพราะฉะนั้นต้องเป็นสิ่งที่แน่นอนว่าเมื่อเป็นกุศลวิบากก็ต้องรู้อารมณ์ที่เป็นอิฏฐารมณ์คืออารมณ์ที่น่าพอใจ ส่วนชวนจิตจะเป็นโลภมูลจิตหรือโทสมูลจิต หรือโมหมูลจิต หรือเป็นกุศลจิต หรือเป็นกิริยาจิต แล้วแต่เหตุปัจจัย

    ที่มา ...

    พื้นฐานพระอภิธรรม ตอนที่ 103


    หมายเลข 7663
    22 ม.ค. 2567