ปัจจัย - ปัจจยุบบัน กับ กรรม - วิบาก
อ.กุลวิไล สำหรับปฏิสนธิจิตเป็นจิตขณะแรกของการที่จะดำรงภพชาติเป็นบุคคลใหม่ หลังจากจุติจิตดับไป ปฏิสนธิจิตเป็นชาติวิบาก จิตที่เกิดขึ้นจะต้องมีเหตุ และปัจจัย สำหรับปัจจัยที่จะทำให้ปฏิสนธิจิตเกิดขึ้นก็ด้วยกัมมปัจจัย
ท่านอาจารย์ ศึกษาปัจจัยทีละปัจจัย ถ้าใครยังสงสัยเรื่องกัมมปัจจัยก็เชิญถามได้ วิบากจิตทั้งหมดต้องมีกรรมเป็นปัจจัย เพราะฉะนั้นจึงชื่อว่ากัมมปัจจัย
ปัจจัย คือสภาพธรรมที่ทำให้สภาพธรรมอื่นอาศัยเกิดขึ้นเป็นไป ก็จะต้องมีสภาพธรรมที่เป็นผลคือปัจจยุบบัน เพราะฉะนั้นถ้าใช้คำว่า “ปัจจัย” เป็นปัจจัยที่ทำให้สภาพธรรมอื่นเกิด และถ้ากล่าวถึง "ปัจจยุบบัน" คือสภาพธรรมที่เกิดหรือดำเนินไปเพราะปัจจัยนั้น ต้องคู่กัน มีปัจจัยไม่มีปัจจยุบบันได้ไหม ไม่ได้ ถ้ามีปัจจยุบบันก็หมายความว่าต้องมีปัจจัยที่ทำให้ปัจจยุบบันคือผลนั้นเกิด เพราะฉะนั้นถ้ากล่าวถึงวิบากกับกรรมอะไรเป็นปัจจัย อะไรเป็นปัจจยุบบัน
ผู้ฟัง พวกเราได้ยินคำว่า “ปัจจยุบบัน” บางครั้งภาษาคือ ปัจจุบันกับปัจจยุบบัน เราใช้เหมือนกัน คล้ายๆ สันสกฤตกับบาลี เลยทำให้สับสน ขอความกรุณาแยกศัพท์คำว่าปัจจยุบบันกับปัจจัย
ท่านอาจารย์ คงไม่หนักเกินไปใช่ไหม ไหนๆ เราก็ได้ยินบ่อยๆ ปัจจัยก็ได้ยิน กรรมก็ได้ยิน ปัจจัยอื่นก็กล่าวถึงบ้างแล้ว แต่ว่าควรจะเข้าใจขึ้นเป็นการทบทวน
อ.วิชัย "ปัจจัย" หมายถึง ผลอาศัยเป็นไป คือ ผลจะเกิดขึ้นมาได้ต้องอาศัยสิ่งนี้จึงจะเกิดขึ้นได้ สิ่งนั้นชื่อว่า ปัจจัย คือกล่าวถึงโดยความเป็นเหตุให้ผลเกิดเรียกว่าปัจจัย แต่ "ปัจจยุบบัน" คือ ปัจจยะ + อุปปันนะ คือ เกิดจากปัจจัย ก็คือผลนั่นเอง
ผู้ฟัง คำว่าวิบาก เรารู้ว่าเป็นปัจจัยตัวใดตัวหนึ่งเข้ามา พอมีปัจจยุบบัน เข้ามาอีก
อ.วิชัย ปัจจยุบบัน คือ เป็นผลของปัจจัย ก็คือเกิดจากปัจจัย
ท่านอาจารย์ "ปัจจยุบบัน" มาจากสองคำ คือ ปัจจยะ กับ อุปปันนะ อุปปันนะแปลว่าเกิด เพราะฉะนั้นสภาพนั้นเกิดจากปัจจัย แล้วแต่ว่าจะเกิดจากปัจจัยอะไร ก็เป็นปัจจยุบบันของปัจจัยนั้นๆ
ผู้ฟัง เช่น วิบากเป็นปัจจยุบบันของกัมมปัจจัย
ท่านอาจารย์ ถูกต้อง และกรรมก็เป็นปัจจัยของวิบาก แต่วิบากเป็นปัจจยุบบันของกัมมปัจจัย เพราะฉะนั้น ปัจจุบันกับปัจจยุบบันไม่เหมือนกัน เพราะมาจากคำว่า "ปัจจยะ" กับ "อุปปันนะ" เกิดขึ้นเพราะอาศัยปัจจัยนั้น กัมมปัจจัยไม่น่าสงสัยใช่ไหม กรรมที่กระทำสำเร็จแล้วจะให้ปัจจยุบบันเกิดขึ้นเมื่อถึงกาละที่กรรมนั้นพร้อมด้วยปัจจัยสุกงอมพร้อมที่จะให้ผล เลือกไม่ได้เลยว่ากรรมไหนจะให้ผลเมื่อไหร่
ที่มา ...