เป็นกัมมปัจจัยแบบไหน

ผู้ฟัง เจตนาในกุศลหรืออกุศลเป็นทั้งสหชาต และเป็นทั้งนานักขณิกกัมมปัจจัย

ท่านอาจารย์ เมื่อพูดถึงไม่ว่าจะเป็นสหชาตกัมมปัจจัยหรือนานักขณิกกัมมปัจจัย ต้องเมื่อปัจจยุบบันเกิด เพราะฉะนั้นเวลาที่ถามถึงกุศลจิต และอกุศลจิตซึ่งมีเจตนาเจตสิกเกิดร่วมด้วยพร้อมกับกุศลจิตนั้น ขณะนั้นต้องเป็นสหชาตกัมมปัจจัย เพราะเหตุว่าเป็นปัจจัยให้จิตที่เป็นกุศล และเจตสิกทั้งหลายที่เกิดกับกุศลจิตนั้นเกิดขึ้น ต่อเมื่อใดที่ผลเกิดขึ้นคือวิบากจิตเกิดขึ้นเพราะกรรมที่ได้กระทำแล้ว กรรมนั้นก็เป็นนานักขณิกกัมมปัจจัยเพราะว่ามีปัจจยุบบัน จะมีปัจจัยโดยไม่มีปัจจยุบบันไม่ได้ และก็จะมีปัจจยุบบันโดยไม่มีปัจจัยไม่ได้ เมื่อพูดถึงเหตุก็ต้องพูดถึงว่าทำให้เกิดผลอะไร เมื่อผลเกิดขึ้นก็มาจากเหตุอะไร ฉะนั้นปัจจัยกับปัจจยุบบันจึงต้องคู่กัน เมื่อพูดถึงปัจจยุบบันต้องถามว่า อะไรเป็นปัจจัย

ที่มา ...

พื้นฐานพระอภิธรรม ตอนที่ 109