บัญญัติ - อารัมมณปัจจัย
เพราะฉะนั้นเวลาที่กล่าวถึงปัจจัยก็คือชีวิตประจำวัน และก็เวลาที่กล่าวถึงปรมัตถธรรมก็กล่าวโดยนัยของปัจจัย หรือแม้แต่ปัญญัติก็เป็นปัจจัยได้ คือเป็นอารัมมณปัจจัย ก็ต้องรู้ด้วยบัญญัติเป็นสหชาตปัจจัยได้ไหม จิตกำลังรู้บัญญัติ เพราะฉะนั้นบัญญัติเป็นสหชาตปัจจัยได้ไหม (ไม่ได้) เพราะไม่ใช่ปรมัตถ์ บัญญัติไม่ได้เกิดเหมือนเจตสิกซึ่งเป็นปัจจัยเกิดพร้อมจิต และก็ดับพร้อมจิต แต่บัญญัติไม่ได้เกิดเพราะไม่ใช่สภาพธรรม แต่บัญญัติเป็นปัจจัยให้จิตเกิดโดยเป็นอารัมมณปัจจัย แต่ว่าเป็นสหชาตปัจจัยไม่ได้ บัญญัติเป็นกัมมปัจจัยก็ไม่ได้ จิตเป็นกัมมปัจจัยได้ไหม (ไม่ได้) เพราะกัมมปัจจัยได้แก่ เจตนาเจตสิกเท่านั้น
นี่คือการที่เราจะต้องเป็นผู้ที่ละเอียด เข้าใจจริงๆ และก็รู้จริงๆ แม้ว่าเราจะจำชื่อไม่ได้ก็ตาม แต่ก็มีเหตุผลว่าเราเข้าใจว่าบัญญัติไม่ใช่ปรมัตถธรรม แต่เป็นปัจจัยได้โดยเป็นอารมณ์จึงเป็นอารัมมณปัจจัยได้ แต่เป็นสหชาตปัจจัยไม่ได้ และจิตก็ไม่ใช่เจตสิก ไม่ใช่เจตนาเจตสิก เพราะฉะนั้นจิตจะเป็นกัมมปัจจัยไม่ได้แต่เป็นสหชาตปัจจัยได้
ที่มา ...