ชื่อหลากหลาย แต่ลักษณะไม่เปลี่ยน
ผู้ฟัง จิตที่นับ ๑ เจตสิกนับ ๕๒ นับอย่างไร จิตนับ ๑ เท่านั้น สภาพ ธรรมชนิดหนึ่ง เจตสิก ๕๒ จริงๆ แล้ว เจตสิกที่รวบรวมมายังมีมากกว่า ๕๒ ใช่ไหม
อ.วิชัย จิตที่นับหนึ่งก็นับโดยลักษณะของจิต เพราะเหตุว่าเป็นใหญ่ เป็นประธานในการรู้แจ้งอารมณ์ แต่ว่าจิตที่ต่างออกมาเป็น ๘๙ ก็ต่างโดยสัมปยุต ตธรรม ต่างโดยอารมณ์ ก็มีความต่างกัน อย่างเช่น ถ้าเป็นอกุศลจิตเพราะเหตุว่ามี อกุศลเจตสิกเกิดร่วมด้วยจะเป็นโลภเจตสิก โทสเจตสิก หรือว่าโมหเจตสิก ถ้าเป็น กุศลก็มีกุศลเจตสิกเกิดร่วมด้วยก็แตกต่างกันออกไป แต่ว่าถ้าโดยจิตแล้วคือสภาพที่ เป็นใหญ่ในการรู้แจ้งอารมณ์ก็นับหนึ่งทั้งหมด คือจิตทั้งหมดเป็นใหญ่ในการรู้แจ้ง อารมณ์ ส่วนเจตสิกที่ต่างออกเป็น ๕๒ ก็โดยลักษณะต่างๆ กัน อย่างเช่น ผัสสเจตสิก คือลักษณะที่กระทบ เวทนาก็เป็นลักษณะที่เสวยอารมณ์ วิตก วิจาร ต่างๆ ก็มีลักษณะ แตกต่างกัน ส่วนเจตสิกก็มีเพียง ๕๒ ประเภทเท่านั้น
อ.นิภัทร ในอัฏฐสาลินีถ้านับตามนั้นมากมาย แต่ท่านไม่เว้นในสิ่งที่ซ้ำ ท่านนับซ้ำไปซ้ำมา เพราะฉะนั้นพระอนุรุทธาจารย์ ท่านเอาเฉพาะที่ซ้ำไม่นับๆ เอา เฉพาะที่ไม่ซ้ำก็เป็น ๕๒
อ.วิชัย จะเป็นอย่างนี้ได้ไหม เพราะมีชื่อต่างกัน อย่างเช่น สมถะหรือ สมาธิ บางครั้งก็หมายถึงเอกัคคตาเจตสิกคือชื่อต่างๆ กัน แต่โดยลักษณะเป็นอันเดียว กันแต่ว่ามีหลายชื่อ
ท่านอาจารย์ วิตกเจตสิกที่เกิดกับกุศลจิตหรืออกุศลจิต ตามปกติเป็นวิตก เจตสิก แล้วเวลาที่เป็นมรรคมีองค์ ๘ สัมมาสังกัปปะก็ได้แก่วิตกเจตสิก เพราะฉะนั้นไม่ ได้หมายความว่าวิตกเจตสิกที่เกิดกับจิตทั่วๆ ไปที่ไม่ใช่มรรคมีองค์ ๘ จะเป็นวิตก เจตสิกที่ต่างกับสัมมาสังกัปปะก็ได้แก่วิตกเจตสิกนั่นเอง แต่เมื่อวิตกเจตสิกนั้นเกิดกับ จิตที่ประกอบด้วยสัมมาทิฏฐิ และมรรคมีองค์อื่น ขณะนั้นก็ทำกิจจรดในอารมณ์ แต่การ จรดในอารมณ์ของมรรคมีองค์ ๘ ซึ่งปกติก็จะเป็นองค์ ๕ ก็ต่างกับขณะที่จรดในอารมณ์ ด้วยกุศลจิตหรืออกุศลจิต เพราะฉะนั้นไม่ว่าจะมีชื่อหลากหลายเท่าไหร่ก็ตาม โดย สภาวธรรมวิตกเจตสิกก็ยังคงเป็นวิตกเจตสิก หรือแม้สัญญาเจตสิกถ้าเกิดกับโสภณ ธรรมมากขึ้นๆ อย่างเวลาที่เราเห็นกล่อง และเราก็รู้ว่าเป็นกล่อง กับเวลาที่เราสามารถ จะเข้าใจถูก เห็นถูกในลักษณะของสภาพธรรม สัญญานั้นก็ต่างกัน แต่ว่าก็ยังคงเป็น สัญญาเจตสิกนั่นเอง เพราะฉะนั้นชื่อของเจตสิกจะมีมาก ถ้าเราจะไปนับว่ามากกว่า ๕๒ ไม่ถูกต้อง เพราะเหตุว่าจริงๆ แล้วก็คือประเภทนั้นแหละ แต่ว่าประกอบด้วยเจตสิก อื่น และก็ประกอบด้วยปัญญาต่างระดับขั้น เพราะฉะนั้นชื่อก็ต่างกันๆ เฉพาะชื่อแต่ ลักษณะไม่เปลี่ยน
ที่มา ...