ความจริงแห่งชีวิต [120] จำแนกจิต โดยประเภทของเวทนาเจตสิก ที่เกิดร่วมด้วย

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

จิตต่างกันโดยสัมปยุตตธรรม คือ เจตสิกที่เกิดร่วมด้วย จึงจำแนก​จิต​โดย​นัย​ของ​เวทนา​เภท คือ โดยประเภทของเวทนาเจตสิกที่เกิดร่วมด้วยต่างกัน คือ

โสม​นสฺส​สหคตํ จิตเกิดร่วมกับโสมนัสเวทนา​เจตสิก (ความรู้สึกดีใจ)

โท​มนสฺส​สหคตํ จิตเกิดร่วมกับโทมนัสเวทนา​เจตสิก (ความรู้สึกเสียใจ)

อุ​เปกฺ​ขา​สหคตํ จิตเกิดร่วมกับอุเบกขา​เวทนา​เจตสิก (ความรู้สึกไม่สุขไม่ทุกข์)

สุข​สหคตํ จิตเกิดร่วมกับสุขเวทนา​เจตสิก (ความรู้สึกเป็นสุขทางกาย)

ทุกฺ​ข​สหคตํ จิตเกิดร่วมกับทุกขเวทนา​เจตสิก (ความรู้สึกเป็นทุกข์ทางกาย)

ขณะใดที่จิตเกิดขึ้น ขณะนั้นต้องมีเวทนา​เจตสิกเกิดร่วมด้วยทุกครั้ง ฉะนั้น เวทนา​เจตสิกดวงหนึ่งเกิดกับจิตดวงหนึ่ง แล้วแต่ว่า​จะเป็นเวทนา​เจตสิกประเภทใด จิตเป็นใหญ่เป็นประธานในการรู้แจ้งลักษณะต่างๆ ของอารมณ์ แต่เวทนา​เจตสิกเป็นสภาพธรรมที่รู้สึกดีใจ หรือเสียใจ สุข หรือทุกข์ หรือเฉยๆ ในขณะที่รู้อารมณ์

เมื่อจิตต่างกันโดยชาติ คือ เป็นกุศล เป็นอกุศล เป็นวิบาก เป็นกิริยา เจตสิกที่เกิดกับจิตใดก็ต้องเป็นชาติเดียวกับจิตนั้น อกุศลเจตสิกจะเกิดกับกุศลจิต วิบากจิต และกิริยา​จิตไม่ได้ กุศลเจตสิกจะเกิดกับอกุศลจิต วิบากจิต และกิริยา​จิตไม่ได้ วิบากเจตสิกก็เกิดกับอกุศลจิต กุศลจิต และกิริยา​จิตไม่ได้ ฉะนั้น เวทนา​เจตสิกจึงต่างกัน เป็นกุศล อกุศล วิบาก กิริยา เช่นเดียวกับเจตสิกอื่นๆ ด้วย แต่ถ้า​พระผู้มีพระภาคไม่ได้ทรงแสดงลักษณะของสภาพธรรมแต่ละประเภทไว้โดยละเอียด ก็จะมีผู้เข้าใจผิดในลักษณะของเวทนา​เจตสิก เช่น ทุกขเวทนา​ทางกาย ซึ่งเป็นความรู้สึกไม่สบาย ปวด เจ็บนั้น เกิดร่วมกับกายวิญญาณซึ่งเป็นจิตที่รู้สิ่งที่กระทบสัมผัสกายที่เกิดขึ้นชั่วขณะจิตเดียว ไม่ใช่ขณะที่รู้สึกโทมนัส ไม่แช่มชื่นเมื่อกระทบกับอารมณ์ที่ไม่น่า​พอใจทางกายแล้ว เมื่อจิตแต่ละขณะต่างกันโดยละเอียดตามเวทนา​เจตสิกที่เกิดร่วมกับจิตแต่ละขณะ พระผู้มีพระภาคจึงได้ทรงแสดงไว้โดยละเอียดว่า จิตที่เป็นอกุศลแต่ละประเภทนั้นมีเวทนา​อะไรเกิดร่วมด้วย จิตที่เป็นวิบากแต่ละประเภทนั้นมีเวทนา​อะไรเกิดร่วมด้วย จิตที่เป็นกิริยาแต่ละประเภทนั้นมีเวทนาอะไรเกิดร่วมด้วย

ชั่ว​ขณะ​ที่​รู้สึก​เจ็บ​นั้น​เป็น​ทุกขเวทนา​ทาง​กาย เป็น​อกุศล​วิบาก แต่​ขณะ​ที่​ไม่​พอใจ เดือด​ร้อนกังวล​เพราะ​ทุกขเวทนา​นั้น​ไม่ใช่​วิบาก ขณะ​นั้น​อกุศล​เวทนา​เกิด​กับ​อกุศล​จิต​จึง​ไม่​สบายใจ

โดย อาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ จัดพิมพ์เผยแพร่ โดย คณะกรรมการ ศิลปะ และวัฒนธรรม สภาผู้แทนราษฎร เนื่องในวโรกาสมหามงคลเฉลิมพระชนม์พรรษา ครบ ๗๕ พรรษาพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช วันที่ ๕ ธันวาคม ๒๕๔๕

ขอเชิญอ่าน หรือดาวน์โหลดหนังสือ ...

ปรมัตถธรรมสังเขป

ขอเชิญอ่านตอนต่อไป ...

ความจริงแห่งชีวิต

ขออนุโมทนา

ขออุทิศกุศล แด่คุณพ่อ คุณแม่ และสรรพสัตว์