๓. ปฐมสมณพราหมณสูตร ว่าด้วยเหตุแห่งความไม่เป็นสมณะและพราหมณ์

พระสุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย นิทานวรรค เล่ม ๒ - หน้า 68

๓. ปฐมสมณพราหมณสูตร

ว่าด้วยเหตุแห่งความไม่เป็นสมณะและพราหมณ์

[๓๘] พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ พระเชตวัน อารามของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี กรุงสาวัตถี. พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ก็สมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่ง ไม่รู้จักชราและมรณะ ไม่รู้จักเหตุเกิดแห่งชราและมรณะ ไม่รู้จักความดับแห่งชราและมรณะ ไม่รู้จักปฏิปทาที่จะให้ถึงความดับแห่งชราและมรณะ ไม่รู้จักชาติ... ไม่รู้จักภพ... ไม่รู้จักอุปาทาน... ไม่รู้จักตัณหา... ไม่รู้จักเวทนา... ไม่รู้จักผัสสะ... ไม่รู้จักสฬายตนะ... ไม่รู้จักนามรูป... ไม่รู้จักวิญญาณ... ไม่รู้จักสังขาร ไม่รู้จักเหตุเกิดแห่งสังขาร ไม่รู้จักความดับแห่งสังขาร ไม่รู้จักปฏิปทาที่จะให้ถึงความดับแห่งสังขาร สมณะหรือพราหมณ์เหล่านั้นจะสมมติว่าเป็นสมณะในหมู่สมณะ หรือสมมติว่าเป็นพราหมณ์ในหมู่พราหมณ์หาได้ไม่ แลท่านเหล่านั้นมิได้กระทำให้แจ้งซึ่งประโยชน์ของความเป็นสมณะ หรือประโยชน์ของความเป็นพราหมณ์ ด้วยปัญญาอันยิ่งเองในปัจจุบัน เข้าถึงอยู่.

พระสุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย นิทานวรรค เล่ม ๒ - หน้า 69

[๓๙] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ก็สมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่ง รู้จักชราและมรณะ รู้จักเหตุเกิดแห่งชราและมรณะ รู้จักความดับแห่งชราและมรณะ รู้จักปฏิปทาที่จะให้ถึงความดับแห่งชราและมรณะ รู้จักชาติ... รู้จักภพ... รู้จักอุปาทาน... รู้จักตัณหา... รู้จักเวทนา... รู้จักผัสสะ... รู้จักสฬายตนะ... รู้จักนามรูป... รู้จักวิญญาณ... รู้จักสังขาร รู้จักเหตุเกิดแห่งสังขาร รู้จักความดับแห่งสังขาร รู้จักปฏิปทาที่จะให้ถึงความดับแห่งสังขาร สมณะหรือพราหมณ์เหล่านั้นแล สมมติได้ว่าเป็นสมณะในหมู่สมณะ และสมมติได้ว่าเป็นพราหมณ์ในหมู่พราหมณ์ และท่านเหล่านั้นได้กระทำให้แจ้งซึ่งประโยชน์ของความเป็นสมณะ และประโยชน์ของความเป็นพราหมณ์ ด้วยปัญญาอันยิ่งเองในปัจจุบัน เข้าถึงอยู่.

จบปฐมสมณพราหมณสูตรที่ ๓

อรรถกถาปฐมสมณพราหมณสูตรที่ ๓

ปฐมสมณพราหมณสูตรที่ ๓ มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้.

บทว่า สมณา วา พฺราหฺมณา วา ได้แก่ สมณะและพราหมณ์ผู้ถือลัทธิภายนอก ไม่สามารถจะแทงตลอดสัจจะทั้งหลายได้.

ในบทว่า ชรามรณํ นปฺปชานนฺติ เป็นอาทิ ท่านประกอบความไว้ดังนี้ สมณพราหมณ์ ไม่รู้ชราและมรณะด้วยอำนาจทุกขสัจ ไม่รู้เหตุเกิดแห่งชราและมรณะด้วยอำนาจสมุทัยสัจว่า ชาติกับตัณหาเป็นเหตุเกิดแห่งชราและมรณะ ไม่รู้ความดับแห่งชราและมรณะ ด้วยอำนาจนิโรธสัจ ไม่รู้ปฏิปทาด้วยอำนาจมรรคสัจ ไม่รู้ชาติด้วยอำนาจทุกขสัจ ไม่รู้ชาติสมุทัยด้วยอำนาจ

พระสุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย นิทานวรรค เล่ม ๒ - หน้า 70

สมุทยสัจที่ว่า ภพกับตัณหาเป็นเหตุให้เกิดชาติ.

พึงประกอบสมุทัยกับตัณหาด้วยอาการอย่างนี้แล้ว ทราบเนื้อความด้วยอำนาจจตุสัจจะในทุกๆ บท.

สามัญญะ และพรหมัญญะ ในคำว่า สามญฺตฺตํ วา พฺรหฺมญฺตฺตํ นี้ ได้แก่ อริยมรรค.

อรรถของสามัญญะและพรหมัญญะทั้งสอง พึงทราบว่าอริยผล.

พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสสัจจะทั้ง ๔ ในฐานะ ๑๑ อย่างไว้ในพระสูตรนี้ ด้วยประการฉะนี้แล.

จบอรรถกถาปฐมสมณพราหมณสูตรที่ ๓