จิตเห็น เพราะผัสสะกระทบตา

สนทนาธรรม ณ แดนพุทธภูมิ @มุมไบ วันพุทธที่ ๑๓ ธันวาคม ๒๕๖๖ (ช่วงบ่าย)

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค เล่ม ๗ ภาค ๑ - หน้าที่ ๒๑๗

ก็ จักขุสัมผัสนั้น เป็นปัจจัยแก่เวทนาอันสัมปยุตกับด้วยตน ด้วยอำนาจสหชาตปัจจัย, อัญญมัญญะ-, นิสสยะ-, วิปากะ-, อาหาระ-, สัมปยุตตะ-, อัตถิ-, อวิคตปัจจัย รวม ๘ ปัจจัย เป็นปัจจัยแก่เวทนาอันสัมปยุตกับด้วยสัมปฏิจฉนจิต ด้วยอำนาจอนันตรปัจจัย, สมนันตระ อนันตรูปนิสสยะ, นัตถิ, วิคตะ รวม ๕ ปัจจัย, เป็นปัจจัยแก่ธรรมทั้งหลาย อันสัมปยุตกับด้วยสันตีรณจิต เป็นต้น ด้วยอำนาจอุปนิสสยปัจจัยเพียงปัจจัยเดียว.

พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ เล่ม ๒ ภาค ๒ - หน้าที่ ๙๗๑

แสดงผัสสะ ๗ ซึ่งชัดเจนมาก ว่า ผัสสะใด เกิดกับจิตประเภทใดบ้าง ดังนี้

[๑๐๘๒] ผัสสะ ๗ เป็นไฉน

คือ จักขุสัมผัส โสตสัมผัส ฆานสัมผัส ชิวหาสัมผัส กายสัมผัส มโนธาตุสัมผัส (ผัสสะ ที่เกิดกับปัญจทวาราวัชชนจิต และ สัมปฏิจฉันนจิต) มโนวิญญาณธาตุสัมผัส (ผัสสเจตสิกที่เกิดกับจิตที่เหลือทั้งหมด) เหล่านี้เรียกว่า ผัสสะ ๗.

พระสุตตันตปิฎก สังยุตตนิกาย นิทานวรรค เล่ม ๒ - หน้า 688

๔. สัมผัสสูตร

ว่าด้วยจักขุสัมผัสเป็นต้นไม่เที่ยง

[๖๒๕] พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ พระเชตวัน อารามของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี กรุงสาวัตถี. พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสถามว่า ดูก่อนราหุล เธอจะสำคัญความนั้นเป็นไฉน จักขุสัมผัส ... โสตสัมผัส ... ฆานสัมผัส ... ชิวหาสัมผัส ... กายสัมผัส ... มโนสัมผัส ... เที่ยงหรือไม่เที่ยง.

ท่านพระราหุลกราบทูลว่า ไม่เที่ยง พระเจ้าข้า.

จบสัมผัสสสูตรที่ ๔

ท่านอาจารย์: ขณะนี้เราจะพูดถึง จิตหนึ่งขณะ ที่มีเจตสิกเกิดร่วมด้วย เพราะฉะนั้น เราจะพูดถึงเจตสิกที่เป็น ผัสสเจตสิก

ผัสสะเป็นเจตสิกเป็นสภาพรู้ มี ๕๒ ประเภทต่างกัน เพราะฉะนั้น ผัสสเจตสิกเป็นสภาพรู้จึงกระทบกับสิ่งที่กำลังปรากฏ ผัสสเจตสิกเกิดพร้อมจิต แต่ผัสสะกระทบสิ่งใด จิตรู้สิ่งนั้น เป็นใหญ่เป็นประธานในการรู้ จิตตะ ไม่กระทบ แต่จิตรู้แจ้งสิ่งที่ผัสสะกระทบ ผัสสะกระทบเสียง จิตเกิดขึ้นได้ยินเสียงที่ผัสสะกระทบ แข็งปรากฏเพราะผัสสะกระทบแข็ง และจิตเกิดขึ้นรู้แข็ง เพราะฉะนั้น ผัสสะกระทบ นิพพานได้ไหม?

ชาวอินเดีย: ได้

ท่านอาจารย์: ถ้าไม่มีความเข้าใจ ผัสสะจะกระทบนิพพานได้ไหม?

ชาวอินเดีย: ถ้าไม่มีปัญญา กระทบไม่ได้

ท่านอาจารย์: เริ่มเข้าใจว่า ไม่มีอะไรเป็นเราเลย ทุกครั้งต้องเป็นธรรมที่เป็นจิต เจตสิก เท่านั้น

ผัสสะ แข็งไหม?

ชาวอินเดีย: ไม่แข็ง

ท่านอาจารย์: เพราะอะไร?

ชาวอินเดียอีกท่าน: ผัสสะแข็ง

ท่านอาจารย์: แข็งรู้อะไรไหม?

ชาวอินเดีย: แข็งไม่รู้อะไร

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น ผัสสะรู้อะไรไหม?

ชาวอินเดีย: เข้าใจแล้วว่า ผัสสะไม่ใช่แข็ง แข็งไม่ใช่ผัสสะ

ท่านอาจารย์: ผัสสะรู้แจ้งอารมณ์ไหม?

ชาวอินเดีย: ผัสสะก็รู้แจ้งอารมณ์

ท่านอาจารย์: ผัสสะรู้แจ้งอารมณ์ แล้วจิตเป็นอะไร?

ชาวอินเดีย: เข้าใจแล้วว่า ผัสสะไม่ได้รู้แจ้งอารมณ์อย่างจิตรู้

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น นี่เป็นการทดสอบความเข้าใจนามธรรม รูปธรรม

สิ่งหนึ่งที่กำลังปรากฏให้เห็นเป็นรูปธรรม หรือนามธรรม?

ชาวอินเดีย: เป็นรูปธรรม

ท่านอาจารย์: แล้ว จิตตะ เห็น รูปธรรม แล้วผัสสะเกิดกับจิตเห็นหรือเปล่า?

ชาวอินเดีย: เกิดกับจิตเห็น

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น จิตเห็น เห็น เพราะผัสสะกระทบตา

จิตไม่กระทบเสียง แต่จิตรู้แจ้งเสียง ทำไมจิตรู้แจ้งเสียง?

ชาวอินเดีย: เพราะจิตเป็นใหญ่ในการรู้

ท่านอาจารย์: จิตรู้แจ้งเสียงเพราะอะไรอีก?

ชาวอินเดีย: เพราะมีผัสสะไปกระทบ

ท่านอาจารย์: เพราะผัสสะกระทบเสียง จิตที่เกิดพร้อมผัสสะจึงรู้แจ้งเสียง

จิตกระทบเสียงได้ไหม?

ชาวอินเดีย: ไม่ได้

ท่านอาจารย์: ถูกต้อง เพราะฉะนั้น เข้าใจว่าจิตไม่ใช่เจตสิก เพราะฉะนั้น เดี๋ยวนี้กำลังเข้าใจเห็น ซึ่งเป็นจิตที่เห็น และผัสสะสัมผัสกระทบสิ่งที่ปรากฏ

ใครทำให้ จิตเห็น เกิดได้ไหม?

ชาวอินเดีย: ไม่มีใครทำได้

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น จิตเป็นอนัตตา ผัสสะเป็นอนัตตา ทุกอย่างเป็นอนัตตา ไม่ใช่ใคร ไม่ใช่คน ไม่ใช่สัตว์ แต่เป็นสภาพธรรมที่เกิดขึ้นทำหน้าที่

เพราะฉะนั้น ผัสสะเป็นสังขารธรรมหรือเปล่า ธรรมเกิดเองได้ไหม หรือต้องอาศัยกันและกันเกิด?

ชาวอินเดีย: เกิดเองไม่ได้

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น จิตเห็นต้องอาศัยเจตสิก ถ้าผัสสเจตสิกไม่กระทบเสียง จิตได้ยินเกิดได้ไหม?

ชาวอินเดีย: ถ้าผัสสะไม่กระทบเสียง จิตได้ยินเกิดไม่ได้

ท่านอาจารย์: เพราะอะไร?

ชาวอินเดีย: เพราะถ้าผัสสะไม่กระทบอารมณ์ จิตไม่สามารถรู้อารมณ์นั้นได้

ท่านอาจารย์: เพราะฉะนั้น จิต เจตสิก เกิดพร้อมกัน ดับพร้อมกัน รู้อารมณ์เดียวกัน เพราะเจตสิกไม่ได้ทำกิจเห็น เพราะฉะนั้น ผัสสะทำกิจกระทบอารมณ์ที่จิตรู้ แต่ไม่เป็นใหญ่เป็นประธานในการรู้

ชาวอินเดีย: ไม่ค่ะ

ท่านอาจารย์: แล้วผัสสะเป็นอะไร?

ชาวอินเดีย: เป็นแต่เพียงทำหน้าที่กระทบ

ท่านอาจารย์: เพราะผัสสะเป็นธรรมเป็นอนัตตา

ขอเชิญอ่านได้ที่ ...

เพราะจิตเป็นเหตุแห่งผัสสะ

จิตรู้อารมณ์ หมายความว่าอย่างไรครับ

ขอเชิญฟังได้ที่ ...

ผัสสะกระทบเฉยๆ รู้อารมณ์ไหม

กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ด้วยความเคารพยิ่งค่ะ