สมาบัติ ๘

สมาบัติ ๘

อฏฺฐ (แปด) + สํ (พร้อม) +อาปตฺติ (การต้อง การถึงทั่ว)

การถึงทั่วพร้อม การเข้าฌาน ๘ อย่าง หมายถึง รูปฌาน ๔ และอรูปฌาน ๔ โดยนัยของพระสูตร ทรงแสดงรูปฌานว่ามี ๔ (จตุกนัย) ตามอัธยาศัยของบุคคลผู้บรรลุเร็ว คือ

ฌานที่ ๑ มีองค์ฌาน ๕ องค์

ฌานที่ ๒ ละองค์ฌาน ๒ องค์ คือ วิตกและวิจาร เหลือองค์ฌาน ๓

ฌานที่ ๓ ละปีติ เหลือองค์ฌาน ๒ คือ สุขกับเอกัคคตา

ฌานที่ ๔ ละสุข เหลือองค์ฌาน ๒ คือ อุเบกขากับเอกัคคตา

โดยนัยของพระอภิธรรม ทรงแสดงรูปฌานว่ามี ๕ (ปัญจกนัย) ตามอัธยาศัยของบุคคลผู้บรรลุช้า คือ

ฌานที่ ๑ มีองค์ฌานครบ ๕ องค์

ฌานที่ ๒ ละวิตก เหลือองค์ฌาน ๔

ฌานที่ ๓ ละวิจาร เหลือองค์ฌาน ๓

ฌานที่ ๔ ละปีติเหลือองค์ฌาน ๒ คือ สุขกับเอกัคคตา

ฌานที่ ๕ ละสุข เหลือองค์ฌาน ๒ คือ อุเบกขากับเอกัคคตา

ความต่างกันของรูปฌานโดยนัยทั้ง ๒ คือ

โดยนัยของพระสูตร ฌานที่ ๒ ละองค์ฌานที่เดียว ๒ องค์ คือ วิตกและวิจาร ฌานที่ ๓ และฌานที่ ๔ ละทีละองค์

ส่วนโดยนัยของพระอภิธรรม ตั้งแต่ฌานที่ ๒ ฌานที่ ๓ ฌานที่ ๔ ฌานที่ ๕ ละองค์ฌานที่ละองค์เท่านั้น

(ดู ฌานสมาบัติ)