ปสาทรูป ๕ กับ ที่เกิดของจิต
ปสาทรูปมีเพียง ๕ เป็นรูปที่ใช้คำว่า “ใส” ในที่นี้ไม่ได้หมายถึงว่าใสอย่างที่เราจะเอาอะไรมาเปรียบเทียบว่าอะไรใสกว่าอะไร "ใส"ในที่นี้หมายถึงว่าเป็นรูปที่ไม่ใช่ธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุไฟ ธาตุลม แต่เป็นอีกรูปหนึ่งต่างหากที่สามารถกระทบกับรูปอื่นได้ เช่น โสตปสาทรูป สามารถกระทบเสียง เสียงมีแต่ใครจะรู้เสียง ถ้าไม่มีปสาทรูปที่สามารถกระทบเสียง แต่ปสาทรูป และเสียงไม่รู้อะไรเลย แต่จิตอาศัยการกระทบกันของปสาทรูป และเสียง จึงเกิดจิตได้ยินขึ้น เพราะฉะนั้นจิตได้ยินอาศัยทวาร และก็เป็นวิถีจิต เพราะขณะนั้นสามารถรู้รูปที่กระทบได้ ไม่ใช่ภวังคจิต จิตใดก็ตามที่ไม่ใช่ภวังคจิตเป็นวิถีจิต เพราะฉะนั้นถ้าเข้าใจเรื่องปสาทรูป ๕ จริงๆ จะไม่สับสน แม้จะได้ยินคำอื่นที่เกี่ยวกับปสาทรูปก็ไม่สับสน เช่น ในภูมิที่มีขันธ์ ๕ รูปเป็นที่เกิดของจิต จิตจะเกิดนอกรูปไม่ได้เลย ในขณะนี้กำลังกล่าวถึงที่เกิด ไม่ได้กล่าวถึงปสาทซึ่งเป็นทางที่จิตจะรู้อารมณ์ แต่กล่าวถึงที่เกิดของจิตว่าในภูมิที่มีขันธ์ ๕ จิตจะเกิดนอกรูป หรือพ้นจากรูปไม่ได้เลย ไม่ว่าจะเป็นในสวรรค์ ในนรก หรือในรูปพรหมก็ตาม ที่ใดที่มีรูปในภูมิที่มีขันธ์ ๕ จิตต้องเกิดที่รูปหนึ่งรูปใดใน ๖ รูปซึ่งเป็นที่เกิดของจิตไม่เกี่ยวกับทางรู้อารมณ์ แม้แต่ขณะแรกที่จิตเกิดเพราะกรรมเป็นปัจจัยในภูมิที่มีขันธ์ ๕ ปฏิสนธิจิตก็ต้องเกิดที่รูป เกิดนอกรูปไม่ได้เลย
เพราะฉะนั้น ในขณะแรกที่จิตเกิด กรรมทำให้จิต เจตสิก ซึ่งเป็นนามธรรมเกิดที่หทยวัตถุซึ่งเป็นกัมมชรูป รูปที่เกิดจากกรรมเป็นสมุฏฐาน เพราะฉะนั้นรูปที่เป็นที่เกิดทั้งหมดมีเพียง ๖ รูป ได้แก่ จักขุปสาทรูปเป็นที่เกิดของจักขุวิญญาณ โสตปสาทรูปเป็นที่เกิดของโสตวิญญาณ ฆานปสาทรูปเป็นที่เกิดของฆานวิญญาณ ชิวหาปสาทรูปเป็นที่เกิดของชิวหาวิญญาณ กายปสาทรูปเป็นที่เกิดของกายวิญญาณ จิตอื่นนอกจากนี้ทั้งหมดเกิดที่หทยวัตถุ
เพราะฉะนั้น ให้เข้าใจว่าเมื่อกล่าวถึงวัตถุคือ ที่เกิด มี ๖ แต่เมื่อกล่าวถึงถึงปสาทรูปซึ่งเป็นทวารมี ๕ ถึงแม้ทวารมี ๖ ก็จริง แต่เป็นรูป ๕ เป็นนาม ๑ ค่อยๆ ศึกษา ค่อยๆ เข้าใจเพิ่มขึ้นว่า รูปซึ่งเป็นที่เกิดของจิตมี ๖ รูป จักขุปสาทรูปกลางตาเป็นที่เกิดของจักขุวิญญาณกุศลวิบาก ๑ อกุศลวิบาก ๑ จิตอื่นจะเกิดที่นั่นไม่ได้เลยทั้งสิ้น โสตปสาทรูปเป็นที่เกิดของโสตวิญญาณกุศลวิบาก ๑ อกุศลวิบาก ๑ จิตอื่นจะเกิดที่นั่นไม่ได้เลย
ฆานปสาทรูปเป็นที่เกิดของฆานวิญญาณ ๒ คือ กุศลวิบาก ๑ อกุศลวิบาก ๑ จิตอื่นเกิดที่ฆานปสาทรูปไม่ได้ จักขุวิญญาณเกิดที่ฆานปสาทรูปได้ไหม
ผู้ฟัง ไม่ได้
ท่านอาจารย์ โสตวิญญาณเกิดที่ฆานปสาทรูปได้ไหม
ผู้ฟัง ไม่ได้
ท่านอาจารย์ ฆานปสาทรูปเกิดที่จักขุปสาทรูปได้ไหม
ผู้ฟัง ไม่ได้
ท่านอาจารย์ ทวิปัญจวิญญาณ ๑๐ มี จักขุวิญญาณ ๒ โสตวิญญาณ ๒ ฆานวิญญาณ ๒ ชิวหาวิญญาณ ๒ กายวิญญาณ ๒ เกิดที่ปสาทรูป ๕ เมื่อเป็นที่เกิดจึงใช้คำว่า "วัตถุ"
ที่มา ...