อารยชน หรือ อริยชน [อรรถกถาติลมุฏฐิชาดกที่ ๒]

[เล่มที่ 58] พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก เล่ม ๓ ภาค ๔ - หน้าที่ ๑๘

อริยชนใดย่อมเกียดกันอนารยชน ผู้ กระทำชั่วด้วยการลงโทษ กรรมของอริยชน นั้นเป็นการสั่งสอนหาใช่เป็นเวรไม่ บัณฑิต ทั้งหลายย่อมรู้ชัดข้อนั้นอย่างนี้แล. บทว่า อริโย ในคาถานั้น เป็นชื่อของผู้สอน. ก็อริยชนนี้นั้นมี ๔ ประเภท คือ อาจารอริยชน อริยชนผู้มีอาจาระ ๑ ทัสสน-อริยชน อริยชนที่ควรแลดู ๑ ลิงคอริยชน อริยชนผู้ถือเพศ ๑ ปฏิเวธอริยชน อริยชนผู้รู้แจ้งแทงตลอด ๑ ในอริยชน ๔ ประเภทนั้น อริยชนผู้ตั้งอยู่ในมารยาทอันประเสริฐ จะเป็นมนุษย์หรือสัตว์ดิรัจฉานก็ตาม ชื่อว่า อาจารอริยชน. สมจริงดังที่ท่านกล่าวไว้ว่า :- ข้าพเจ้าขอสละภัสดาผู้ประพฤติเยี่ยง อริยชนคนโกง เชิดชูบิณฑะ ที่พามาได้นั้น แก่ท่าน ขอท่านทั้งสองจงไปตามสบายเถิด. ส่วนอริยชนผู้ประกอบด้วยรูปและอิริยาบถอันน่าเลื่อมใส น่าดู ชื่อว่า ทัสสนอริยชน. สมจริงดังคำที่ท่านกล่าวไว้ว่า :- ท่านผู้เจริญ ท่านมีนัยน์ตาผ่องใส่ มี ท่าทางอันประเสริฐ ออกบวชจากตระกูล อะไร จิตของท่านสละโภคทรัพย์ได้ละหรือ ผู้มีปัญญาเท่านั้นจึงจะออกจากเรือนบวชได้. อริยชนผู้เป็นคล้ายสมณะ โดยถือเพศด้วยการนุ่งห่มเที่ยวไปอยู่ แม้จะเป็นผู้ทุศีล ก็ชื่อว่า ลิงคอริยชน ซึ่งท่านหมายกล่าวไว้ว่า :- บุคคลผู้ทำการนุ่งห่มเหมือนผู้มีพรต อันงามทั้งหลาย มักเอาหน้า ประทุษร้าย ตระกูล เป็นคนคะนอง เป็นคนเจ้าเล่ห์ ไม่ สำรวม เป็นคนพร่ำเพ้อ ประพฤติโดยอาการ เทียม ชื่อว่าเป็นผู้ทำลายหนทาง. ฝ่ายพระอริยบุคคลทั้งหลายมีพระพุทธเจ้าเป็นต้น ชื่อว่า ปฏิเวธอริยชน. ด้วยเหตุนั้น ท่านจึงกล่าวว่า พระพุทธเจ้า พระปัจเจกพุทธเจ้า และพุทธสาวกทั้งหลาย เรียกว่า พระอริยะ