วัตถุ ทวาร อารมณ์

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

ที่เกิดของจิตและเจตสิก เรียกว่า วัตถุรูป ไม่ได้มีเฉพาะหทยวัตถุเท่านั้น ที่เป็นที่เกิดของจิต ยังมีอีก ๕ วัตถุรูปอันเป็นที่เกิดของจิตและเจตสิก ได้แก่ จักขุวัตถุ เป็นที่เกิดของจักขุวิญญาณ (และเจตสิกที่เกิดร่วมด้วย) โสตวัตถุ เป็นที่เกิดของโสตวิญญาณ (และเจตสิกที่เกิดร่วมด้วย) ฆานวัตถุเป็นที่เกิดของฆานวิญญาณ (และเจตสิกที่เกิดร่วมด้วย) ชิวหาวัตถุ เป็นที่เกิดของชิวหาวิญญาณ (และเจตสิกที่เกิดร่วมด้วย) และ กายวัตถุ เป็นที่เกิดของกายวิญญาณ (และเจตสิกที่เกิดร่วมด้วย) จิตที่เหลือทั้งหมดนอกจากที่กล่าวมาแล้ว เกิดที่หทยวัตถุทั้งหมด จิตและเจตสิกจะเกิดที่อื่นไม่ได้ นอกจากเกิดที่วัตถุรูป ๖ รูป ตามสมควรแก่จิตประเภทนั้นๆ [ถ้าเป็นในอรูปพรหมภูมิไม่มีรูปธรรม มีเฉพาะนามธรรม จิตและเจตสิก อาศัยกันและกันเกิดขึ้น]

ทวาร คือ ทางจิตเกิดขึ้นรู้โลกที่ปรากฏ มีทั้งหมด ๖ ทวาร เป็นรูป ๕ ทวาร และเป็นนาม ๑ ทวาร คือ

จักขุปสาทรูป เป็น จักขุทวาร ๑

โสตปสาทรูป เป็น โสตทวาร ๑

ฆานปสาทรูป เป็น ฆานทวาร ๑

ชิวหาปสาทรูป เป็น ชิวหาทวาร ๑

กายปสาทรูป เป็น กายทวาร ๑

ภวังคุปัจเฉทจิต เป็น มโนทวาร ๑

อารมณ์หมายถึงสิ่งที่ถูกจิตและเจตสิกรู้ ซึ่งจิตและเจตสิก สามารถรู้ หรือมีอารมณ์ได้ทุกอย่าง ไม่ว่าจะเป็นนามธรรมและรูปธรรม คือ รู้จิต เจตสิก รูป และนิพพานได้ รวมทั้งจิตก็สามารถรู้บัญญัติได้ด้วยครับ

รูปารมณ์ รูป (รูป , วัณณะ , สี) + อารมฺมณ (อารมณ์) อารมณ์คือรูปสี หมายถึง สีสันวัณณะหรือสิ่งที่ปรากฏทางตาในขณะที่ถูกจิต

ดวงใด ดวงหนึ่งรู้ หรือเป็นที่ยึดหน่วงของจิตดวงใดดวงหนึ่ง

สัททารมณ์

สทฺท (เสียง) + อารมฺมณ (อารมณ์) อารมณ์คือเสียง หมายถึง ความดังหรือสิ่งที่ปรากฏทางหูในขณะที่ถูกจิตดวงใดดวงหนึ่งรู้ หรือเป็นที่ยึดหน่วงของจิตดวงใดดวงหนึ่ง

คันธารมณ์

คนฺธ (กลิ่น) + อารมฺมณ (สภาพที่จิตยึดหน่วง , สิ่งที่ถูกจิตรู้) อารมณ์คือกลิ่น หมายถึง สิ่งที่ปรากฏทางจมูกในขณะที่ถูกจิตดวงหนึ่งดวงใดรู้ หรือเป็นที่ยึดหน่วงของจิตดวงใดดวงหนึ่ง

รสารมณ์

รส (รส) + อารมฺมณ (อารมณ์) อารมณ์คือรส หมายถึง สิ่งที่ปรากฏทางลิ้นในขณะที่ถูกจิตดวงใดดวงหนึ่งรู้ หรือเป็นที่ยึดหน่วงของจิตดวงใดดวงหนึ่ง

โผฏฐัพพารมณ์

โผฏฐพฺพ (วัตถุที่พึงถูกต้อง , สิ่งที่มากระทบ) + อารมฺมณ (อารมณ์) อารมณ์คือสิ่งที่กระทบทางกาย หมายถึง รูปดิน ไฟ ลม ในขณะที่ถูกจิตดวงใดดวงหนึ่งรู้ รูปดิน ไฟ ลม ที่มีอยู่ในที่ทั่วไป ยังไม่ได้ถูกจิตรู้ เป็นเพียงโผฏฐัพพะเท่านั้น ไม่ชื่อว่าเป็นโผฏฐัพพารมณ์

ธัมมารมณ์ เป็นอารมณ์ที่จิตรู้ได้เฉพาะทางใจทางเดียวเท่านั้น มี ๖ อย่าง

๑. จิต ๘๙ ๒. เจตสิก ๕๒ ๓. ปสาทรูป ๕ ๔. สุขุมรูป ๑๖ ๕. นิพพาน ๖. บัญญัติ

ธัมมารมณ์ ๕ คือ ปสาทรูป สุขุมรูป จิต เจตสิก นิพพาน เป็นปรมัตถธรรม, ธัมมารมณ์ คือ บัญญัติ ไม่ใช่ปรมัตถธรรม

เพราะฉะนั้น ทั้งวัตถุ ทวาร และ อารมณ์ก็เกี่ยวข้องกัน โดย เป็นสภาพธรรมเดียวกันในบางสภาพธรรม แต่ทำหน้าที่คนละอย่างก็เรียกชื่อต่างๆ กันไป ครับ ขออนุโมทนา

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

-วัตถุรูป คือ อะไร? วัตถุรูป เป็นรูปธรรมอันเป็นที่เกิดของจิต ตามควรแก่จิตประเภทนั้นๆ มี ๖ ประเภท ได้แก่ ตา หู จมูก ลิ้น กาย และ หทยวัตถุเพราะในภูมิที่มีรูป จิตและเจตสิกธรรมที่เกิดร่วมด้วย จะต้องเกิดที่วัตถุรูป ไม่ได้เกิดนอกรูป เลย แสดงถึงความเป็นจริงของธรรมซึ่งเป็นสิ่งที่มีจริงๆ เกิดขึ้นเป็นไปตามเหตุปัจจัย ไม่อยู่ในอำนาจบังคับบัญชาของใคร ทั้งสิ้น
-ทวาร เป็นทางที่จะให้จิตเกิดขึ้นรู้อารมณ์ ตามความเป็นจริงแล้ว จิตที่เกิดขึ้นนั้น อาศัยทวาร ๖ คือ ทางตา หู จมูก ลิ้น กายและใจ ในการรู้อารมณ์ ก็มี ไม่ได้อาศัยทวารใดๆ เลย ก็มี และมีเพียงจิต ๓ ประเภทเท่านั้นที่เกิดขึ้นโดยไม่อาศัยทวารใดๆ เลย คือ ปฏิสนธิจิต ภวังคจิต และ จุติจิต
-ทุกขณะที่จิตและเจตสิกเกิดขึ้น ย่อมรู้อารมณ์ (อารมณ์คือสิ่งที่จิตรู้) ตามควรแก่จิตขณะนั้นๆ ครับ

ขอเชิญคลิกฟังคำบรรยายของท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ เพิ่มเติมได้ที่นี่ครับ

อารมณ์คืออะไร
ทวาร ๖
ที่เกิดของจิต

...ขออนุโมทนาในกุศลจิตของทุกๆ ท่านครับ...

ขอรบกวนอีกนิดหนึ่งนะคะ จากภวังคจิตไม่อาศัยทวารในการรู้อารมณ์ แล้วภวังคุปเฉทจิตเป็นมโนทวารเป็นอย่างไรคะ ภวังคจิต ปฏิสนธิจิต และจุติจิตรู้อารมณ์ได้อย่างไรคะถ้าไม่ได้อาศัยทวาร แล้วจิตและเจตสิกเป็นอารมณ์ให้จิตรู้ได้ทางใจเป็นอย่างไรคะ เกี่ยวข้องกับปัจจัยใช่ไหมคะ

หากคำถามเกินกว่าความเข้าใจได้ ก็ขออภัยด้วยค่ะ

ขอบพระคุณและขออนุโมทนาค่ะ

เรียน ความคิดเห็นที่ ๔ ครับ
-เป็นเรื่องที่เข้าใจยากอย่างยิ่ง ภวังคุปัจเฉทจิต ก็คือ ภวังคจิตนั่นเอง ซึ่งเป็นมโนทวาร เป็นทางที่จะจิตเกิดขึ้นรู้อารมณ์ทางใจ - ถ้าภวังคุปัจเฉทจิตไม่เกิด วิถีจิตทางใจ ก็เกิดไม่ได้
-ปฏิสนธิ ภวังค์ และ จุติ ไม่ได้รู้อารมณ์ของโลกนี้ โลกนี้ไม่ปรากฏ จึงไม่ได้รู้อารมณ์โดยอาศัยทางหนึ่งทางใดใน ๖ ทางเลย ไม่ได้เห็น ไม่ได้ยิน ไม่ได้กลิ่น ไม่ได้ลิ้มรส ไม่ได้รู้สิ่งที่กระทบสัมผัส ไม่คิดนึก แต่รู้อารมณ์ ซึ่งเป็นอารมณ์เดียวกันกับอารมณ์ของชวนจิตก่อนตายของชาติที่แล้ว ซึ่งไม่ใช่อารมณ์ของโลกนี้ที่ปรากฏทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ทางใจ
-ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย นั้น จิตรู้อารมณ์เฉพาะที่เป็นรูปธรรม เท่านั้น, สภาพที่เป็นจิต และ เจตสิก เป็นนามธรรม เป็นอารมณ์ที่รู้ได้ทางใจ เท่านั้น ไม่สามารถรู้ได้ทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น และทางกาย และสภาพธรรมที่เกิดทั้งหมด ต้องอาศัยปัจจัยจึงเกิดขึ้นได้ เป็นเรื่องที่ยากที่จะเข้าใจ แต่ความจริงเป็นอย่างนี้ อย่างเช่น ผู้มีปกติอบรมเจริญสติปัฏฐาน นั้น ท่านก็สามารถรู้สภาพของจิต ซึ่งดับไปแล้วแต่สืบต่อลักษณะที่ยังปรากฏอยู่ (ปัจจุบันสันตติ) ตามความเป็นจริงได้ว่า เป็นธรรม ไม่ใช่เรา ซึ่งขณะนั้น จิต เป็นอารมณ์ของสติปัญญาและสภาพธรรมที่เกิดร่วมด้วย ครับ
...ขออนุโมทนาในกุศลจิตของทุกๆ ท่านครับ...

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาครับ

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาค่ะ