เรื่องปัญหาของพระอานนท์เถระ ... วันเสาร์ที่ ๔ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๐

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทธสฺส
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทธสฺส
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทธสฺส

พุทฺธํ สรณํ คจฺฉามิ
ธมฺมํ สรณํ คจฺฉามิ
สงฺฆํ สรณํ คจฺฉามิ

••• ขอนอบน้อมแด่พระรัตนตรัย •••

สนทนาธรรมที่

มูลนิธิศึกษาและเผยแพร่พระพุทธศาสนา (มศพ.)

พระสูตร ที่จะนำมาสนทนาที่มูลนิธิฯ

วันเสาร์ที่ ๔ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๐

คือ

เรื่องปัญหาของพระอานนท์เถระ

จาก

[เล่มที่ 42] พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เล่ม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ หน้าที่ ๓๓๑

[เล่มที่ 42] พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เล่ม ๑ ภาค ๒ ตอน ๓ หน้าที่ ๓๓๑

เรื่องปัญหาของพระอานนท์เถระ

ข้อความเบื้องต้น

พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ในพระเชตวัน ทรงปรารภปัญหาของพระอานนท์เถระ ตรัสพระธรรมเทศนานี้ว่า "สพฺพปาปสฺส อกรณํ" เป็นต้น

กาลแห่งพระพุทธเจ้าต่างกัน แต่คำสอนเหมือนกัน

ได้ยินว่า พระเถระ นั่งในที่พักกลางวัน คิดว่า "พระศาสดา ตรัสบอกเหตุแห่งพระพุทธเจ้า ๗ พระองค์ทุกอย่าง คือ พระชนนีและพระชนก การกำหนดพระชนมายุ ไม้เป็นที่ตรัสรู้ สาวกสันนิบาต อัครสาวก อุปัฏฐาก แต่อุโบสถมิได้ตรัสบอกไว้ อุโบสถ แห่งพระพุทธเจ้า แม้เหล่านั้น เหมือนอย่างนี้ หรือเป็นอย่างอื่น" ท่านจึงเข้าไปเฝ้าพระศาสดาแล้วทูลถามเนื้อความนั้น. ก็เพราะความแตกต่างแห่งกาลแห่งพระพุทธเจ้าเหล่านั้นเท่านั้น ได้มีแล้ว ความแตกต่างแห่งคาถา ไม่มี ด้วยว่า พระสัมมาสัมพุทธเจ้า พระนามว่าวิปัสสี ได้ทรงกระทำอุโบสถในทุกๆ ๗ ปี เพราะพระโอวาทที่พระองค์ประทานแล้ว ในวันหนึ่งเท่านั้น พอไปได้ ๗ ปี พระสัมมาสัมพุทธเจ้า พระนามว่าสิขี และ เวสสภู ทรงกระทำอุโบสถในทุกๆ ๖ ปี (เพราะพระโอวาทที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทั้ง ๒ พระองค์นั้น ทรงประทานในวันหนึ่งเท่านั้นพอไปได้ ๖ ปี) พระสัมมาสัมพุทธเจ้า พระนามว่ากกุสันธะ และ โกนาคมนะ ได้ทรงกระทำอุโบสถ ทุกๆ ปี (เพราะพระโอวาท ที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ๒ พระองค์นั้น ทรงประทานในวันหนึ่งเท่านั้น พอไปได้ปีหนึ่งๆ) พระกัสสปทสพล ได้ทรงกระทำอุโบสถทุกๆ ๖ เดือน เพราะพระโอวาทที่พระองค์ทรงประทานในวันหนึ่ง พอไปได้ ๖ เดือน ฉะนั้น พระศาสดา จึงตรัสความแตกต่างกันแห่งกาลนี้ ของพระพุทธเจ้าเหล่านั้นแล้ว ตรัสว่า "ส่วน โอวาทคาถาของพระพุทธเจ้าเหล่านั้น เป็นอย่างนี้นี่แหละ" ดังนี้แล้ว เมื่อจะทรงกระทำอุโบสถ แห่งพระพุทธเจ้าทุกๆ พระองค์ ซึ่งเป็นอันเดียวกันทั้งนั้นให้แจ่มแจ้ง จึงได้ตรัสพระคาถาเหล่านี้ว่า :

"ความไม่ทำบาปทั้งสิ้น ความยังกุศลให้ถึงพร้อม ความทำจิตของตนให้ผ่องใส นี่เป็นคำสอนของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย

ความอดทนคือความอดกลั้น เป็นธรรมเผาบาปอย่างยิ่ง ท่านผู้รู้ทั้งหลาย ย่อมกล่าวพระนิพพาน ว่า เป็นเยี่ยม

ผู้ทำร้ายผู้อื่น ไม่ชื่อว่าเป็นบรรพชิต ผู้เบียดเบียนผู้อื่นอยู่ ไม่ชื่อว่าเป็นสมณะ

ความไม่กล่าวร้าย ๑

ความไม่ทำร้าย ๑

ความสำรวมในพระปาติโมกข์ ๑

ความเป็นผู้รู้ประมาณในภัตตาหาร ๑

ที่นอนที่นั่งอันสงัด ๑

ความประกอบโดยเอื้อเฟื้อในอธิจิต ๑

นี่ เป็นคำสอนของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย

แก้อรรถ

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า สพฺพปาปสฺส ได้แก่ อกุศลธรรมทุกชนิด การยังกุศลให้เกิดขึ้น ตั้งแต่ออกบวชจนถึงพระอรหัตตมรรค และการยังกุศลที่ตนให้เกิดขึ้นแล้วให้เจริญ ชื่อว่า อุปสมฺปทา การยังจิตของตนให้ผ่องใสจากนิวรณ์ทั้ง ๕ ชื่อว่า สจิตฺตปริโยทปนํ

บาทพระคาถาว่า เอตํ พุทฺธาน สาสนํ โดยอรรถว่า นี้เป็นวาจาเครื่องพร่ำสอนของพระพุทธเจ้าทุกๆ พระองค์

บทว่า ขนฺติ ความว่า ขึ้นชื่อว่า ความอดทน กล่าวคือ ความอดกลั้น นี้ เป็นตบะอย่างยอดยิ่ง คือ อย่างสูงสุดในพระศาสนานี้.

บาทพระคาถาว่า นิพฺพานํ ปรมํ วทนฺติ พุทฺธา ความว่า พุทธ - บุคคลทั้ง ๓ จำพวกนี้ คือ พระพุทธะจำพวก ๑ พระปัจเจกพุทธะจำพวก ๑ พระอนุพุทธะจำพวก ๑ ย่อมกล่าวพระนิพพานว่า "เป็นธรรม อันสูงสุด"

บทว่า น หิ ปพฺพชิโต ความว่า บุคคล ผู้ที่ล้างผลาญบีบคั้นสัตว์อื่นอยู่ ด้วยเครื่องประหารต่างๆ มีฝ่ามือเป็นต้น ชื่อว่า ผู้ทำร้ายผู้อื่น ไม่ชื่อว่าเป็นบรรพชิต.

บทว่า สมโณ ความว่า บุคคลผู้ยังเบียดเบียนสัตว์อื่นอยู่ โดยนัยที่กล่าวแล้วนั่นแหละ ไม่ชื่อว่า เป็นสมณะด้วยเหมือนกัน การไม่ติเตียนเอง และการไม่ยังผู้อื่นให้ติเตียน ชื่อว่า อนูปวาโท การไม่ทำร้ายเอง และการไม่ใช้ผู้อื่นให้ทำร้าย ชื่อว่า อนูปฆาโต

บทว่า ปาติโมกฺเข ได้แก่ ศีลที่เป็นประธาน การปิด ชื่อว่า สํวโร ความเป็นผู้รู้จักพอดี คือ ความรู้จักประมาณ ชื่อว่า มตฺตญฺญุตา

บทว่า ปนฺตํ ได้แก่ สงัด

บทว่า อธิจิตฺเต ความว่า ในจิตอันยิ่ง กล่าวคือ จิตที่ประกอบด้วยสมาบัติ ๘ การกระทำความเพียร ชื่อว่า อาโยโค

บทว่า เอตํ ความว่า นี่ เป็นคำสอนของพระพุทธเจ้าทุกๆ พระองค์ ก็ในพระคาถานี้ พระผู้มีพระภาคเจ้า ตรัสศีลอันเป็นไปทางวาจา ด้วยอนูปวาท ตรัสศีลอันเป็นไปทางกาย ด้วยอนูปฆาต ตรัสปาติโมกขสีล กับ อินทริยสังวรสีล ด้วยคำนี้ว่า ปาติโมกฺเข จ สํวโร ตรัสอาชีวปาริสุทธิสีล และปัจจัยสันนิสิตสีล ด้วยมัตตัญญุตา ตรัสเสนาสนะอันสัปปายะ ด้วยปันตเสนาสนะ ตรัสสมาบัติ ๘ ด้วยอธิจิต ด้วยประการนี้ สิกขาแม้ทั้ง ๓ ย่อมเป็นอันพระองค์ตรัสแล้วด้วยพระคาถานี้ทีเดียว ฉะนี้แล

ในกาลจบเทศนา ชนเป็นอันมาก บรรลุอริยผลทั้งหลาย มีโสดาปัตติผลเป็นต้น ฉะนี้แล

เรื่องปัญหาของพระอานนท์เถระ จบ.