การเกื้อกูลอนุเคราะห์บุคคลที่มีอกุศลให้ออกจากอกุศล
มัชฌิมนิกาย อุปริปัณณาสก์ กินติสูตร มีว่า
ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้ สมัยหนึ่งพระผู้มีพระภาคประทับอยู่ในป่าชัฏ สถานที่บวงสรวงพลี เขตเมืองกุสินารา สมัยนั้นแล พระผู้มีพระภาคตรัสเรียกภิกษุทั้งหลายว่า ดูกร ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุเหล่านั้นทูลรับพระดำรัสแล้ว พระผู้มีพระภาคได้ตรัสดังนี้ว่า
ดูกร ภิกษุทั้งหลาย พวกเธอมีความดำริในเราบ้างหรือว่า พระสมณโคดมแสดงธรรมเพราะเหตุจีวร หรือเพราะเหตุบิณฑบาต หรือเพราะเหตุเสนาสนะ หรือเพราะเหตุหวังสุขในภพน้อยภพใหญ่ ด้วยอาการอย่างนี้
ภิกษุเหล่านั้นทูลว่า
ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ พวกข้าพระองค์ไม่มีความดำริในพระผู้มีพระภาคอย่างนี้เลยว่า พระสมณโคดมทรงแสดงธรรมเพราะเหตุจีวร หรือเพราะเหตุ บิณบาต หรือเพราะเหตุเสนาสนะ หรือเพราะเหตุหวังสุขในภพน้อยภพใหญ่ ด้วยอาการนี้
พระผู้มีพระภาคตรัสว่า
ดูกร ภิกษุทั้งหลาย เป็นอันว่าพวกเธอไม่มีความดำริในเราอย่างนี้เลยว่า พระสมณโคดมแสดงธรรมเพราะเหตุจีวร หรือเพราะเหตุบิณฑบาต หรือเพราะเหตุเสนาสนะ หรือเพราะเหตุหวังสุขในภพน้อยภพใหญ่ ด้วยอาการนี้ ถ้าเช่นนั้นพวกเธอมีความดำริในเราอย่างไรเล่า
พระภิกษุทั้งหลายกราบทูลว่า
ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ พวกข้าพระองค์มีความดำริในพระผู้มีพระภาคอย่างนี้แลว่า พระผู้มีพระภาคผู้ทรงอนุเคราะห์ ทรงแสวงหาประโยชน์เกื้อกูล ทรงอาศัยความอนุเคราะห์แสดงธรรม
พระผู้มีพระภาคตรัสว่า
ดูกร ภิกษุทั้งหลาย เป็นอันว่าพวกเธอมีความดำริในเราอย่างนี้ว่า พระผู้มีพระภาคผู้อนุเคราะห์ แสวงหาประโยชน์เกื้อกูล อาศัยความอนุเคราะห์แสดงธรรม เพราะฉะนั้นแล ธรรมเหล่าใดอันเราแสดงแล้วแก่เธอทั้งหลายด้วยความรู้ยิ่ง คือ สติปัฏฐาน ๔ สัมมัปปธาน ๔ อิทธิบาท ๔ อินทรีย์ ๕ พละ ๕ โพชฌงค์ ๗ อริยมรรคมีองค์ ๘ เธอทั้งปวงพึงเป็นผู้พร้อมเพรียงกัน ยินดีต่อกัน ไม่วิวาทกัน ศึกษาอยู่ในธรรมเหล่านั้น
ดูกร ภิกษุทั้งหลาย ก็เมื่อพวกเธอนั้นพร้อมเพรียงกัน ยินดีต่อกัน ไม่วิวาทกัน ศึกษาอยู่ จะพึงมีภิกษุผู้กล่าวต่างกันในธรรมอันยิ่งเป็น ๒ รูป
ที่กล่าวต่างกันนั้น มีลักษณะ ๔ อย่าง คือ
กล่าววาทะต่างกันทั้งอรรถทั้งพยัญชนะ
ประเภทที่ ๑
พระผู้มีพระภาคตรัสว่า
ถ้าพวกเธอมีความเห็นในภิกษุ ๒ รูปนั้น อย่างนี้ว่า ท่านทั้ง ๒ นี้แล มีวาทะต่างกันโดยอรรถและโดยพยัญชนะ พวกเธอสำคัญภิกษุรูปใดใน ๒ รูปนั้นว่า ว่าง่ายกว่ากัน พึงเข้าไปหาภิกษุรูปนั้น แล้วกล่าวแก่เธออย่างนี้ว่า ท่านผู้มีอายุทั้ง ๒ มีวาทะต่างกันโดยอรรถและโดยพยัญชนะ ขอท่านโปรดทราบความต่างกันนี้นั้น แม้โดยอาการที่ต่างกันโดยอรรถและโดยพยัญชนะ ท่านผู้มีอายุทั้ง ๒ อย่าถึงต้องวิวาทกันเลย
ต่อนั้นพวกเธอสำคัญภิกษุอื่นๆ ที่เป็นฝ่ายเดียวกันรูปใดว่า ง่ายกว่า พึงเข้าไปหารูปนั้น แล้วกล่าวแก่เธออย่างนี้ว่า ท่านผู้มีอายุทั้ง ๒ มีวาทะต่างกันโดยอรรถและโดยพยัญชนะ ขอท่านโปรดทราบความต่างกันนี้นั้น แม้โดยอาการที่ต่างกันโดยอรรถและโดยพยัญชนะ ท่านผู้มีอายุทั้ง ๒ อย่าถึงต้องวิวาทกันเลย
ด้วยประการนี้ พวกเธอต้องจำข้อที่ภิกษุทั้ง ๒ นั้นถือผิด โดยเป็นข้อผิดไว้ ครั้นจำได้แล้ว ข้อใดเป็นธรรม เป็นวินัย พึงกล่าวข้อนั้น
ถ้าไม่มีท่านผู้หนึ่งผู้ใดศึกษาพระธรรมวินัย จะมีท่านผู้หนึ่งผู้ใดไปกล่าวกับภิกษุ ๒ รูปนั้นได้ไหมว่า ท่านทั้ง ๒ กล่าววาทะต่างกันโดยอรรถและโดยพยัญชนะ ด้วยเหตุนี้การศึกษาพระไตรปิฎก จึงเป็นสิ่งที่มีประโยชน์เกื้อกูลแก่พุทธบริษัท
พระผู้มีพระภาคตรัสต่อไปว่า
ด้วยประการนี้ พวกเธอต้องจำข้อที่ภิกษุทั้ง ๒ นั้นถือผิด โดยเป็นข้อผิดไว้ ครั้นจำได้แล้ว ข้อใดเป็นธรรม เป็นวินัย พึงกล่าวข้อนั้น
พุทธบริษัทสมัยนี้ยังจะกระทำอย่างนี้บ้างหรือเปล่า ซึ่งถ้ามีความเข้าใจถูกต้องในพระธรรมวินัย และปรากฏว่า มีท่านที่กล่าวคลาดเคลื่อน เข้าใจผิดไปจากพระธรรมวินัย ท่านจะทำอย่างนี้ไหม นอกจากนั้นยังต้องจำข้อที่ท่านผู้นั้นถือผิด โดยเป็นข้อถือผิด ครั้นจำได้แล้ว ข้อใดเป็นธรรม เป็นวินัย พึงกล่าวข้อนั้น
นี่เป็นประเภทหนึ่ง คือ กล่าววาทะต่างกันทั้งอรรถทั้งพยัญชนะ
วาทะต่างกันโดยอรรถ ย่อมลงกันได้โดยพยัญชนะ
ประเภทที่ ๒ คือ
ท่านทั้ง ๒ นี้ มีวาทะต่างกันโดยอรรถ ย่อมลงกันได้โดยพยัญชนะ นี่ก็โดยนัยเดียวกัน
แล้วพระผู้มีพระภาคก็ได้ตรัสว่า
พวกเธอต้องจำข้อที่ภิกษุทั้ง ๒ นั้นถือผิด โดยเป็นข้อผิด และจำข้อที่ภิกษุทั้ง ๒ นั้นถือถูก โดยเป็นข้อถูกไว้ ครั้นจำได้แล้ว ข้อใดเป็นธรรม เป็นวินัย พึงกล่าวข้อนั้น
มีวาทะลงกันโดยอรรถ ยังต่างกันแต่โดยพยัญชนะ
ประเภทที่ ๓ คือ
ท่านทั้ง ๒ นี้แล มีวาทะลงกันโดยอรรถ ยังต่างกันแต่โดยพยัญชนะ ก็เรื่องพยัญชนะนี้เป็นเรื่องเล็กน้อย แต่กระนั้นก็พึงกระทำอย่างเดียวกัน
วาทะสมกัน ลงกัน ทั้งโดยอรรถและโดยพยัญชนะ
ประเภทที่ ๔ คือ
ท่านทั้ง ๒ นี้แล มีวาทะสมกัน ลงกัน ทั้งโดยอรรถและโดยพยัญชนะ แต่แม้กระนั้นก็ยังต้องวิวาทกัน
ในข้อนี้ พระผู้มีพระภาคตรัสว่า
พวกเธอต้องจำข้อที่ภิกษุทั้ง ๒ นั้นถือถูก โดยเป็นข้อถูกไว้ ครั้นจำได้แล้ว ข้อใดเป็นธรรม เป็นวินัย พึงกล่าวข้อนั้น
บุคคลนั้นเป็นคนไม่มักโกรธ ไม่ผูกโกรธ ไม่มีทิฏฐิมั่น ยอมสละคืนได้ง่าย
ข้อความต่อไปมีว่า
ดูกร ภิกษุทั้งหลาย ก็เมื่อพวกเธอนั้นพร้อมเพรียงกัน ยินดีต่อกัน ไม่วิวาทกัน ศึกษาอยู่ ภิกษุรูปใดรูปหนึ่งพึงมีอาบัติเป็นวีติกกมโทษ พวกเธออย่าเพิ่งโจทภิกษุรูปนั้นด้วยข้อโจท พึงใคร่ครวญบุคคลก่อนว่า ด้วยอาการนี้ ความไม่ลำบากจักมีแก่เรา และความไม่ขัดใจจักมีแก่บุคคลผู้ต้องอาบัติ เพราะบุคคลผู้ต้องอาบัติเป็นคนไม่มักโกรธ ไม่ผูกโกรธ ไม่มีทิฏฐิมั่น ยอมสละคืนได้ง่าย และเราอาจจะให้เขาออกจากอกุศล ดำรงอยู่ในกุศลได้ ดูกร ภิกษุทั้งหลาย ถ้าพวกเธอมีความเห็นอย่างนี้ ก็ควรพูด
ไม่ใช่แต่เฉพาะเรื่องอาบัติซึ่งเป็นเรื่องวินัย แม้แต่เรื่องธรรมก็โดยนัยเดียวกัน
พึงใคร่ครวญว่า ความไม่ลำบากจักมีแก่เรา และความไม่ขัดใจจักมีแก่บุคคลนั้น เพราะบุคคลนั้นเป็นคนไม่มักโกรธ ไม่ผูกโกรธ ไม่มีทิฏฐิมั่น ยอมสละคืนได้ง่าย และเราอาจจะให้เขาออกจากอกุศล ดำรงอยู่ในกุศลได้ ถ้าเธอมีความเห็นอย่างนี้ ก็ควรพูด
เป็นเรื่องที่จะต้องดูบุคคลด้วยว่า การที่จะพูดธรรม หรือกล่าวธรรมกับบุคคลนั้น จะมีประโยชน์หรือไม่มีประโยชน์ เพราะว่าบางครั้งการที่จะกล่าวธรรมที่ถูกกับบุคคลอื่น ผู้กล่าวจะไม่ได้รับความลำบากใจอย่างใดเลย เพราะเหตุว่าผู้อื่นก็มีความเข้าใจในเจตนาที่เป็นกุศล และทั้งเป็นผู้ที่ไม่ผูกโกรธ ยอมสละคืนได้ง่าย แต่ว่าบุคคลก็มีหลายประเภท มีหลายจำพวก
ให้เขาออกจากอกุศล ดำรงอยู่ในกุศลนั้นแลเป็นเรื่องใหญ่
สำหรับอีกบุคคลหนึ่งซึ่งเป็นบุคคลที่ ๒ พระผู้มีพระภาคตรัสว่า
อนึ่ง ถ้าพวกเธอมีความเห็นอย่างนี้ว่า ความไม่ลำบากจักมีแก่เรา แต่ความขัดใจจักมีแก่บุคคลผู้ต้องอาบัติ เพราะบุคคลผู้ต้องอาบัติเป็นคนมักโกรธ มีความผูกโกรธ มีทิฏฐิมั่น แต่ยอมสละคืนได้ง่าย และเราอาจจะให้เขาออกจากอกุศล ดำรงอยู่ในกุศลได้ ก็เรื่องความขัดใจของบุคคลผู้ต้องอาบัตินี้เป็นเรื่องเล็กน้อย ส่วนเรื่องที่เราอาจจะให้เขาออกจากอกุศล ดำรงอยู่ในกุศลนั้นแลเป็นเรื่องใหญ่กว่า ดูกร ภิกษุทั้งหลาย ถ้าพวกเธอมีความเห็นอย่างนี้ ก็ควรพูด
บางครั้งการกล่าวธรรมที่ถูกต้องให้บุคคลอื่นได้ฟัง ได้พิจารณานั้น ไม่เป็นเรื่องลำบากสำหรับผู้กล่าว แต่เป็นเรื่องขัดใจของผู้ฟัง ถึงคนอื่นจะขัดใจ แต่ถ้าท่านสามารถที่จะให้เขาออกจากอกุศล และดำรงอยู่ในกุศลได้ ก็ควรที่จะคิดว่า ความขัดใจของบุคคลนั้นเป็นเรื่องเล็กน้อย แต่เรื่องที่จะให้เขาออกจากอกุศล ดำรงอยู่ในกุศลนั้นเป็นเรื่องใหญ่กว่า เพราะฉะนั้น ก็ควรจะพูด นี่เป็นบุคคลที่ ๒
สำหรับบุคคลที่ ๓ พระผู้มีพระภาคตรัสว่า
อนึ่ง ถ้าพวกเธอมีความเห็นอย่างนี้ว่า ความลำบากจักมีแก่เรา แต่ความไม่ขัดใจจักมีแก่บุคคลผู้ต้องอาบัติ
ความลำบากของเราเป็นเรื่องเล็กน้อย ให้เขาออกจากอกุศลเป็นเรื่องใหญ่กว่า
ข้อความโดยย่อมีว่า
ก็เรื่องความลำบากของเราเป็นเรื่องเล็กน้อย ส่วนเรื่องที่เราอาจจะให้เขาออกจากอกุศล ดำรงอยู่ในกุศลได้นั่นแล เป็นเรื่องใหญ่กว่า ดูกร ภิกษุทั้งหลาย ถ้าพวกเธอมีความเห็นอย่างนี้ ก็ควรพูด
บางทีผู้ที่รับฟังเป็นผู้ที่ไม่มักโกรธ ไม่ผูกโกรธ แต่ว่าความลำบากจะมีแก่ผู้พูด ผู้พูดอยู่ในฐานะที่ยากแก่การที่จะพูด อาจจะโดยฐานะที่เป็นศิษย์ก็ได้ ซึ่งยากแก่การที่จะกล่าวกับอาจารย์ แต่ว่าถ้าบุคคลที่รับฟังเป็นผู้ที่ไม่ผูกโกรธ ไม่มักโกรธ ถึงแม้ว่าจะมีทิฏฐิมั่น ก็ยอมสละคืนได้ง่าย ก็ควรพูด
เป็นเรื่องลำบากใจทั้งผู้พูด และเป็นทั้งขัดใจผู้ฟังด้วย
สำหรับบุคคลอีกประเภทหนึ่ง คือ เป็นเรื่องลำบากใจทั้งผู้พูด และเป็นทั้งขัดใจผู้ฟังด้วย แต่แม้กระนั้น ประโยชน์สำคัญกว่า คือ ถ้าเห็นว่าอาจจะให้เขาออกจากอกุศล ดำรงอยู่ในกุศลได้ ก็ควรพูด นี่เป็นบุคคลประเภทที่ ๔
ความลำบากจักมีแก่เรา และความขัดใจจักมีแก่บุคคลผู้ต้องอาบัติ
ส่วนบุคคลอีกประเภทหนึ่งเป็นประเภทสุดท้าย มีข้อความว่า
พระผู้มีพระภาคตรัสว่า
แต่ถ้าพวกเธอมีความเห็นอย่างนี้ว่า ความลำบากจักมีแก่เรา และความขัดใจจักมีแก่บุคคลผู้ต้องอาบัติ เพราะบุคคลผู้ต้องอาบัติเป็นคนมักโกรธ มีความผูกโกรธ มีทิฏฐิมั่น สละคืนได้ยาก ทั้งเราก็ไม่อาจจะให้เขาออกจากอกุศลดำรงอยู่ในกุศลได้ พวกเธอก็ต้องไม่ละเลยอุเบกขาในบุคคลเช่นนี้
ประการสุดท้ายก็หมดหนทาง คือ ไม่มีทางที่จะทำอะไรได้ นี่เป็นเรื่องชีวิตปกติประจำวัน ตราบใดที่ยังเกิดวนเวียนในวัฏฏะ ที่ยังจะต้องเกื้อกูลอนุเคราะห์ในธรรมซึ่งกันและกัน ก็จะต้องมีเหตุการณ์เกิดขึ้นเป็นไป แม้ในครั้งพุทธกาล
ถ้าท่านไม่ศึกษาเทียบเคียงพระธรรม ท่านจะไปเกื้อกูลบุคคลอื่นได้ไหม มีอะไรที่จะเป็นข้อเปรียบ ข้ออ้าง ข้อพิสูจน์ธรรมที่ท่านกล่าวว่าเป็นธรรมที่ถูกต้อง เป็นธรรมที่จริง
ข้อความตอนท้ายของ กินติสูตร มีว่า
ดูกร ภิกษุทั้งหลาย ถ้าภิกษุอื่นๆ พึงถามเธออย่างนี้ว่า ท่านให้ภิกษุเหล่านี้ของพวกเราออกจากอกุศล ดำรงอยู่ในกุศลแล้วหรือ ภิกษุเมื่อจะพยากรณ์โดยชอบ พึงพยากรณ์อย่างนี้ว่า
ดูกร ท่านผู้มีอายุ ในเรื่องนี้ข้าพเจ้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคแล้ว พระผู้มีพระภาคทรงแสดงธรรมแก่ข้าพเจ้า ข้าพเจ้าฟังธรรมของพระองค์แล้ว ได้กล่าวแก่ภิกษุเหล่านั้น ภิกษุเหล่านั้นฟังธรรมแล้ว ออกจากอกุศล และดำรงอยู่ในกุศลได้แล้ว
ดูกร ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุเมื่อพยากรณ์อย่างนี้แล ชื่อว่า ไม่ยกตน ไม่ข่มคนอื่น พยากรณ์ธรรมสมควรแก่ธรรมด้วย ทั้งการกล่าวก่อนและการกล่าวตามกัน อะไรๆ อันชอบด้วยเหตุ ย่อมไม่ถึงฐานะน่าตำหนิด้วย
พระผู้มีพระภาคได้ตรัสพระภาษิตนี้แล้ว ภิกษุเหล่านั้นต่างชื่นชมยินดีพระภาษิตของพระผู้มีพระภาคแล
แสดงให้เห็นว่า เพราะภิกษุเหล่านั้นฟังธรรม จึงได้ออกจากอกุศลได้ เพราะฉะนั้น เป็นเรื่องของธรรมที่จะต้องศึกษา ค้นคว้า ไตร่ตรอง เทียบเคียง ประพฤติปฏิบัติตามแล้วก็เกื้อกูลบุคคลอื่น แต่ถ้าท่านไม่ศึกษาพระไตรปิฎก ไม่เทียบเคียง ท่านก็เกื้อกูลบุคคลอื่นไม่ได้ ไม่ว่าบุคคลอื่นจะเกื้อกูลลำบากหรือไม่ลำบาก
สำหรับในการเกื้อกูลอนุเคราะห์บุคคลที่มีอกุศลให้ออกจากอกุศล บางท่านก็อยู่ในฐานะที่ลำบาก
ที่มา และ อ่านเพิ่มเติม ...