จริยา เพราะอรรถว่า เที่ยวไปในอารมณ์
สนทนาปัญหาธรรม วันอังคารที่ ๑๙ มีนาคม ๒๕๖๗
[เล่มที่ 68] พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค เล่ม ๗ ภาค ๑ - หน้าที่ 793
จริยานานัตตญาณนิทเทส
[๑๖๕] ปัญญาในการกำหนดจริยา เป็นจริยานานัตตญาณอย่างไร?
จริยาในบทว่า จริยา มี ๓ คือ วิญญาณจริยา อัญญาณจริยา ญาณจริยา.
วิญญาณจริยาเป็นไฉน?
กิริยาคือความนึกเพื่อต้องการดูรูปทั้งหลายเป็นอัพยากฤต เป็นวิญญาณจริยา จักขุวิญญาณอันเป็นแต่เพียงเห็นรูป เป็นวิญญาณจริยา เพราะได้เห็นรูปแล้ว มโนธาตุอันเป็นวิบากที่ขึ้นสู่อารมณ์ เป็นวิญญาณจริยา เพราะขึ้นสู่รูปแล้ว มโนวิญญาณธาตุอันเป็นวิบาก เป็นวิญญาณจริยา กิริยาคือความนึกเพื่อต้องการฟังเสียงเป็นอัพยากฤต เป็นวิญญาณจริยา โสตวิญญาณอันเป็นแต่เพียงฟังเสียง เป็นวิญญาณจริยา เพราะได้ฟังเสียงแล้ว มโนธาตุอันเป็นวิบากที่ขึ้นสู่อารมณ์ เป็นวิญญาณจริยา เพราะขึ้นสู่เสียงแล้ว มโนวิญญาณธาตุอันเป็นวิบาก เป็น วิญญาณจริยา
กิริยา คือความนึกเพื่อต้องการดมกลิ่นเป็นอัพยากฤต เป็นวิญญาณจริยา
ฆานวิญญาณอันเป็นแต่เพียงดมกลิ่น เป็นวิญญาณจริยา เพราะได้ดมกลิ่นแล้ว มโนธาตุอันเป็นวิบากที่ขึ้นสู่อารมณ์ เป็นวิญญาณจริยา เพราะขึ้นสู่กลิ่นแล้ว มโนวิญญาณธาตุอันเป็นวิบาก เป็นวิญญาณจริยา
กิริยาคือความนึกเพื่อต้องการลิ้มรสเป็นอัพยากฤต เป็นวิญญาณจริยา
ชิวหาวิญญาณอันเป็นแต่เพียงลิ้มรส เป็นวิญญาณจริยา เพราะได้ลิ้มรสแล้ว มโนธาตุอันเป็นวิบากที่ขึ้นสู่อารมณ์ เป็นวิญญาณจริยา เพราะขึ้นสู่รสแล้ว มโนวิญญาณธาตุอันเป็นวิบาก เป็นวิญญาณจริยา กิริยาคือความนึกเพื่อต้องการถูกต้อง โผฏฐัพพะเป็นอัพยากฤต เป็นวิญญาณจริยา กายวิญญาณอันเป็นแต่เพียงถูกต้องโผฏฐัพพะ เป็นวิญญาณจริยาเพราะได้ถูกต้องโผฏฐัพพะแล้ว มโนธาตุอันเป็นวิบากที่ขึ้นสู่อารมณ์เป็นวิญญาณจริยา เพราะขึ้นสู่โผฏฐัพพะแล้ว มโนวิญญาณธาตุอันเป็นวิบาก เป็นวิญญาณจริยา กิริยาคือความนึกเพื่อต้องการรู้แจ้งธรรมารมณ์เป็นอัพยากฤต เป็นวิญญาณจริยา มโนวิญญาณอันเป็นแต่เพียงรู้แจ้งธรรมารมณ์ เป็นวิญญาณจริยา เพราะรู้แจ้งธรรมารมณ์แล้ว มโนธาตุ. อันเป็นวิบากที่ขึ้นสู่อารมณ์ เป็นวิญญาณจริยา เพราะขึ้นสู่ธรรมารมณ์แล้ว มโนวิญญาณธาตุอันเป็นวิบาก เป็น วิญญาณจริยา
อ.อรรณพ: เมื่อวานเช้าทราบว่ามีกลุ่มสนทนาชาวต่างชาติ มีคุณอัลเบอรโต คุณสุนดารา มีความสนใจที่จะได้ทราบถึงความละเอียดของความประพฤติเป็นไปของจิต ความประพฤติเป็นไปในการรู้อารมณ์ของจิต ซึ่งก็มีข้อความใน ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค ในจริยนานัตตญาณนิเทศ ท่านก็กล่าวถึง จริยาไว้ ๓ อย่าง จริยาของจิตในการรู้อารมณ์ว่า มีวิญญาณจริยา อัญญจริยา และญาณจริยา
เช้าวันนี้ก่อนมาสนทนาธรรม กราบท่านอาจารย์ ก็เป็นความบังอิญที่ตรงกันที่ อ.วิชัย อ.คำปั่น ก็มีความสนใจในความละเอียดของจริยา ๓ อย่างนี้ครับ ก็จะกราบเท้าท่านอาจารย์เป็นเบื้องต้น และจะเชิญ อ.วิชัย ได้สนทนาในสาระ อรรถ ในจริยนานัตตญาณนิเทศ ในขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรคด้วยครับ
กราบเท้าท่านอาจารย์เพื่อความเข้าใจเป็นเบื้องต้นว่า จริยาทั้ง ๓ อย่างนี้คืออะไร แล้วก็ความลึกซึ้งของจริยาทั้ง ๓ อย่างที่ควรจะค่อยๆ เข้าใจเพื่อประโยชน์เป็นอย่างไรครับ
ท่านอาจารย์: ต้องทราบความหมาย ทุกคำ กล่าวถึงจริยา จริยาหมายความว่าอะไร? จริยาคืออะไร? อะไรเป็นจริยา?
อ.อรรณพ: เท่าที่ได้อ่านในข้อความ จริยานานัตตญาณนิเทศ จริยา คือความประพฤติในอารมณ์ ก็คือความประพฤติเป็นไปของธาตุรู้ คือจิต ในการที่จะรู้อารมณ์
เชิญ อ.วิชัย อ.คำปั่น ครับ ท่านอาจารย์ถามว่า จริยา คืออะไร?
อ.วิชัย: อย่างที่ได้ศึกษามาบ้างที่ได้สนทนา แล้วก็ได้ฟัง คำ ที่ท่านอาจารย์ได้กล่าวถึง ของ จริยา ๓ อย่าง ซึ่งก็ปรากฏใน ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค ของจริยานานัตตณาณนิเทศ ซึ่งส่วนที่กล่าวถึง รู้ความต่างๆ กันของวิญาณ ของธาตุรู้ ที่ประพฤติเป็นไปในอารมณ์ครับ ก็มีอยู่ ๓ อย่าง ก็คือวิญาณจริยา อัญญจริยา และญาณจริยา ซึ่งข้อความในอรรถกถาก็ได้ประมวลกล่าวสรุปเอาไว้ มีข้อความเบื้องต้นดังนี้
ชื่อว่า จริยา เพราะอรรถว่า เที่ยวไปในอารมณ์ จริยา คือวิญาณ ชื่อว่าวิญญาณจริยา
ท่านอาจารย์: ฟังดูเหมือนไม่มีข้อสงสัยเลยนะ
อ.วิชัย: ดูเหมือนกับว่าพอจะเข้าใจว่า ธาตุรู้เกิดขึ้นก็ต้องมีอารมณ์ที่ปรากฏแก่ธาตุรู้ครับ
ท่านอาจารย์: ที่ไปของจิตของวิญญาณก็ต้องสู่อารมณ์ แล้วข้อความต่อไปให้ครบเลยทั้ง ๓ จริยา
อ.วิชัย: ชื่อว่า อัญญาณจริยา เพราะอรรถว่า การเที่ยวไปด้วยความไม่รู้ หรือย่อมเที่ยวไปเพราะความไม่รู้ หรือย่อมเที่ยวไปในอารมณ์ที่ไม่รู้ หรือเที่ยวไปแห่งความไม่รู้
จริยา ชื่อว่าญาณ ชื่อว่าญาณจริยา เพราะอรรถว่า การเที่ยวไปด้วยญาณ หรือย่อมเที่ยวไปด้วยญาณ หรือย่อมเที่ยวไปในอารมณ์ที่รู้แล้ว หรือการเที่ยวไปแห่งความรู้
ท่านอาจารย์: ฟังดูเหมือนไม่มีอะไรสงสัยใช่ไหม?
อ.วิชัย: กราบเท้าท่านอาจารย์ครับ ถ้าเป็นการคิดจากการที่ได้ศึกษามา ก็ดูเหมือนไม่มีอะไรครับ วิญญาณอย่างจิตที่เกิดขึ้นรู้อารมณ์ที่ปรากฏทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ อย่างจิตเห็น เป็นต้น ก็เป็นความเป็นไปของ ญาณ ที่รู้อารมณ์ที่ปรากฏ ส่วนความไม่รู้ก็เกิดขึ้นไม่รู้ในอารมณ์ ส่วนปัญญาก็รู้ความเป็นเป็นจริงของอารมณ์ ก็ดูเหมือนความคิดก็คิดแบบนี้ครับ แต่ความลึกซึ้งไม่ทราบจะเข้าใจอย่างไรครับ
ท่านอาจารย์: เพราะเหตุว่า พระธรรมทั้งหมดเพื่อให้เข้าใจสิ่งที่กำลังมี ถ้าเป็นเพียง ความหมาย ของแต่ละคำ ทุกคนเข้าใจได้ แต่สิ่งที่กำลังมีเดี๋ยวนี้เป็นอะไรใน ๓ จริยา
เพราะฉะนั้น พระธรรมทั้งหมด ทุกคำ ต้องรู้ว่า ทรงแสดงความจริงที่มีทุกขณะให้เข้าใจความจริงที่ถูกต้อง มิเช่นนั้นก็กลายเป็น คำ ที่เราได้ฟังแล้วเราเข้าใจแต่ละคำ แต่ไม่รู้ว่าเป็นอะไร ที่สำคัญที่สุด
ขอเชิญอ่านได้ที่ ...
ญาณจริยา [ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค]
ขอเชิญฟังได้ที่ ...
กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ด้วยความเคารพยิ่งค่ะ
