รัตนสูตร .. รัตนอันประณีต
[เล่มที่ 39] พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ขุททกปาฐะ เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 215
รัตนสูตร
ว่าด้วยรัตนอันประณีต
พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสรัตนสูตรเป็นคาถาว่าดังนี้
[๗] หมู่ภูตเหล่าใด อยู่ภาคพื้นดิน หรือเหล่า ใดอยู่ภาคพื้นอากาศ มาประชุมกันแล้วในที่นี้ ขอหมู่ ภูตทั้งหมด จงมีใจดี และจงฟังสุภาษิตโดยเคารพ เพราะฉะนั้น ขอท่านฟังหมดจงตั้งใจฟัง จงแผ่เมตตา ในหมู่ประชาที่เป็นมนุษย์ มนุษย์เหล่าใด ย่อมนำพลี กรรมไปทั้งกลางวันและกลางคืน เพราะฉะนั้น ท่าน ทั้งหลาย จงไม่ประมาท ช่วยรักษามนุษย์เหล่านั้น.
ทรัพย์เครื่องปลื้มใจอย่างใดอย่างหนึ่ง ในที่นี้ หรือในโลกอื่น หรือรัตนะใดอันประณีตในสวรรค์ ทรัพย์เครื่องปลื้มใจและรัตนะนั้นที่เสมอด้วยพระตถาคต ไม่มีเลย แม้อันนี้เป็นรัตนะอันประณีตในพระพุทธเจ้า ด้วยคำสัตย์นี้ ขอความสวัสดีจงมี.
พระศากยมุนี พระหฤทัยตั้งมั่นทรงบรรลุธรรมใด เป็นที่สิ้นกิเลส ปราศจากราคะ เป็นอมตธรรม ประณีต สิ่งไรๆ ที่เสมอด้วยธรรมนั้นไม่มี แม้อันนี้ เป็นรัตนะอันประณีตในพระธรรม. ด้วยคำสัตย์นี้ ขอความสวัสดีจงมี.
พระพุทธเจ้าผู้ประเสริฐสุด ทรงสรรเสริญสมาธิ อันใดว่าเป็นธรรมอันสะอาด ปราชญ์ทั้งหลายกล่าว สมาธิอันใดว่าให้ผลโดยลำดับ สมาธิอื่นที่เสมอด้วย สมาธิอันนั้นไม่มี แม้อันนี้ เป็นรัตนะอันประณีต ในพระธรรม ด้วยคำสัตย์นี้ ขอความสวัสดีจงมี
บุคคลเหล่าใด ๘ จำพวก ๔ คู่ อันสัตบุรุษทั้ง หลายสรรเสริญแล้ว บุคคลเหล่านั้นเป็นสาวกของ พระสุคต ควรแก่ทักษิณาทาน ทานทั้งหลาย ที่เขาถวายในบุคคลเหล่านั้นย่อมมีผลมาก แม้อันนี้ เป็นรัตนะอันประณีตในพระสงฆ์ ด้วยคำสัตย์นี้ ขอความสวัสดี จงมี.
พระอริยบุคคลเหล่าใด ในศาสนาของพระพุทธโคดม ประกอบดีแล้ว มีใจมั่นคง ปราศจากความ อาลัย พระอริยบุคคลเหล่านั้น ถึงพระอรหัตที่ควรถึง หยั่งเข้าสู่พระนิพพาน ได้ความดับกิเลสเปล่าๆ เสวยผลอยู่ แม้อันนี้ เป็นรัตนะอันประณีตในพระสงฆ์ ด้วยคำสัตย์นี้ ขอความสวัสดี จงมี
พระโสดาบันจำพวกใด ทำให้แจ้งอริยสัจ ที่พระศาสดาผู้มีปัญญาลึกซึ้งทรงแสดงดีแล้ว ถึงแม้ว่า พระใสดาบันจำพวกนั้น จะเป็นผู้ประมาทอย่างแรง กล้า ท่านก็ไม่ถือเอาภพที่ ๘ แม้อันนี้ เป็นรัตนะอัน ประณีตในพระสงฆ์ด้วยคำสัตย์นี้ ขอความสวัสดี จงมี.
สักกายทิฏฐิ วิจิกิจฉา และสีลัพพตปรามาส อย่างใดอย่างหนึ่งมีอยู่ สังโยชน์ธรรมเหล่านั้นย่อมเป็น อันพระโสดาบันละได้แล้ว พร้อมกับทัสสนสัมปทา [คือโสดาปัตติมรรค] ที่เดียว อนึ่ง พระโสดาบัน เป็นผู้พ้นแล้วจากอบายทั้ง ๔ ไม่อาจที่จะทำอภิฐาน ๖ [คืออนันตริยธรรม ๕ กับการเข้ารีต] แน่อันนี้เป็น รัตนะอันประณีตในพระสงฆ์ ด้วยคำสัตย์นี้ ขอความสวัสดี จงมี
ถึงแม้ว่าพระโสดาบันนั้น ยังทำบาปกรรมทาง กายวาจาหรือใจไปบ้าง [เพราะความประมาท] ท่าน ไม่อาจจะปกปิดบาปกรรมนั้นได้ พระผู้มีพระภาคเจ้า ก็ตรัสความที่พระโสดาบัน ผู้เห็นบทคือพระนิพพาน แล้ว ไม่อาจปกปิดบาปกรรมนั้นไว้แล้ว แม้อันนี้ เป็นรัตนะอัน ประณีตในพระสงฆ์ด้วยคำสัตย์นี้ ขอความสวัสดี จงมี
พุ่มไม้งามในป่า ยอดมีดอกบานสะพรั่งในต้น เดือนคิมหะ แห่งฤดูคิมหันต์ฉันใด พระผู้มีพระภาคเจ้า ได้ทรงแสดงธรรมอันประเสริฐ อันให้ถึงพระนิพพาน เพื่อประโยชน์อย่างยิ่งแก่สัตว์ทั้งหลาย ก็อุปมาฉันนั้น แม้อันนี้เป็นรัตนะอันประณีตในพระพุทธเจ้า ด้วยคำสัตย์นี้ ขอความสวัสดี จงมี
พระพุทธเจ้าผู้ประเสริญ ทรงรู้ธรรมอันประเสริฐ ประทานธรรมอันประเสริญ ทรงนำมาซึ่งธรรมอัน ประเสริฐ เป็นผู้ยอดเยี่ยม ได้ทรงแสดงธรรมอันประเสริฐ. แม้อันนี้ เป็นรัตนะอันประณีตในพระพุทธเจ้า ด้วยคำสัตย์นี้ ขอความสวัสดี จงมี
กรรมเก่าของพระอริยบุคคลเหล่าใด สิ้นแล้วกรรม สมภพใหม่ ย่อมไม่มี พระอริยบุคคลเหล่าใด มีจิตอันหน่ายแล้วในภพต่อไป พระอริยบุคคลเหล่านั้น มี พืชสิ้นไปแล้ว มีความพอใจงอกไม่ได้แล้ว เป็นผู้มีปัญญา ย่อมปรินิพพานดับสนิท เหมือนประทีปดวงนี้ ฉะนั้น. แม้อันนี้ เป็นรัตนะอันประณีตในพระสงฆ์ ด้วยคำสัตย์นี้ ขอความสวัสดี จงมี
ท้าวสักกเทวราชตรัสเสริมเป็นคาถาว่าดังนี้ หมู่ภูตเหล่าใดอยู่ภาคพื้นดิน หรือเหล่าใดอยู่ ภาคพื้นอากาศมาประชุมกันในที่นี้ พวกเรานอบน้อม พระตถาคตพุทธะ ผู้อันเทวดาและมนุษย์บูชาแล้ว ขอความสวัสดี จงมี
หมู่ภูตเหล่าใดอยู่ภาคพื้นดิน หรือเหล่าใดอยู่ภาค พื้นอากาศมาประชุมกัน แล้วในที่นี้พวกเรานอบน้อม พระตถาคตธรรม อันเทวดาและมนุษย์บูชาแล้ว ขอความสวัสดี จงมี
หมู่ภูตเหล่าใด อยู่ภาคพื้นดิน หรือเหล่าใดอยู่ ภาคพื้นอากาศ มาประชุมกันแล้วในที่นี้ พวกเรานอบ น้อมพระตถาคตสงฆ์ อันเทวดาและมนุษย์บูชาแล้ว ขอความสวัสดี จงมี
จบรัตนสูตร
ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น
ข้อความโดยสรุป
รัตนสูตร
ว่าด้วยรัตนะอันประณีต
รัตนสูตร เป็นพระสูตรที่ว่าด้วยรัตนะอันประณีต ๓ ประการ คือ พระพุทธรัตนะ พระธรรมรัตนะ และ พระสังฆรัตนะ คำว่า รัตนะ มีความหมายหลายอย่าง คือ ทำให้เกิดความเคารพยำเกรง มีค่ามาก ชั่งไม่ได้ เห็นได้ยาก เป็นเครื่องใช้สอยสำหรับผู้ไม่ต่ำทราม และ ให้เกิดความยินดี คุณลักษณะดังกล่าวเหล่านี้ เป็นสิ่งที่ปรากฏได้ในพระพุทธเจ้า พระธรรม และพระอริยสงฆ์ เพราะฉะนั้น จึงเรียกรวมว่า พระรัตนตรัย (รัตนะ ๓ ประการ) , ด้วยเหตุนี้ รัตนสูตร จึงเป็นพระสูตรที่แสดงถึงรัตนะ ๓ ประการ คือ พระพุทธรัตนะ พระธรรมรัตนะและ พระสังฆรัตนะ (รายละเอียด ดังที่ปรากฏแล้วในพระสูตรนั่นแล) .
ข้อความบางตอน
จากอรรถกถารัตนสูตร
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สัตว์ทั้งหลายไม่มีเท้าก็ดี มีเท้าก็ดี มีสองเท้าก็ดี มีสี่เท้าก็ดีมีเท้ามากก็ดี มีรูปก็ดี ไม่มีรูปก็ดี มีสัญญาก็ดี ไม่มีสัญญาก็ดี มีสัญญาก็มิใช่ ไม่มีสัญญาก็มิใช่ ก็ดี พระตถาคต อรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า บัณฑิตกล่าวกันว่า เป็นเลิศแห่งสัตว์เหล่านั้น. รัตนะที่เสมอด้วยพระตถาคต ไม่มีเลย.
พระตถาคตนั้น รับจีวร บิณฑบาต เสนาสนะและคิลานปัจจัยเภสัชบริขาร ของชนเหล่าใด ทานนั้นของชนเหล่านั้น ย่อมมีผลมาก มีอานิสงส์มาก เรากล่าว ดังนี้ ก็เพราะพระตถาคตนั้นมีค่ามาก
จริงอยู่ เมื่อพระตถาคตเสด็จอุบัติแล้ว เทวดาและมนุษย์ ผู้มีศักดิ์มาก ทุกหมู่เหล่าเทวดาและมนุษย์เหล่านั้น ย่อมไม่ทำความเคารพยำเกรงในรัตนะอื่น ย่อมไม่บูชารัตนะไรๆ อื่น, จริงอย่างนั้น ท้าวสหัมบดีพรหม ก็บูชาพระตถาคต ด้วยพวงรัตนะขนาดเท่าภูเขาสิเนรุ และเทวดาเหล่าอื่นและมนุษย์ทั้งหลาย มีพระเจ้าพิมพิสาร พระเจ้าโกศลและท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี เป็นต้น ก็บูชาตามกำลัง พระเจ้าอโศกมหาราช ทรงสละพระราชทรัพย์ ๙๖ โกฏิ ทรงสร้างวิหาร ๘๔,๐๐๐ หลัง ทั่วชมพูทวีป อุทิศถวายพระผู้มีพระภาคเจ้าแม้เสด็จปรินิพพานแล้ว
จริงอยู่ พระตถาคต มิใช่เป็นเครื่องบริโภคแม้ด้วยความฝันของครูทั้ง ๖ มีปูรณกัสสปะเป็นต้น ซึ่งสมมติกันว่าเป็นสัตว์ต่ำทราม ผู้ไม่ถึงพร้อมด้วยอุปนิสสัย มีทัสสนะอันวิปริต และของสัตว์เหล่าอื่น เห็นปานนั้น แต่เป็นเครื่องบริโภคของเหล่าท่านผู้ถึงพร้อมด้วยอุปนิสสัย ผู้สามารถบรรลุพระอรหัตต์ เมื่อจบคาถาแม้ ๔ บท ผู้มีญาณทัสสนะทำลายกิเลส มีท่านพระพาหิยทารุจีริยะ เป็นต้น และของพระมหาสาวกทั้งหลายอื่นๆ ผู้เป็นบุตรของตระกูลใหญ่ จริงอยู่ เหล่าสัตว์ผู้ไม่ต่ำทรามเหล่านั้นเมื่อยังทัสสนานุตตริยะ สวนานุตตริยะ และปาริจริยานุตตริยะ เป็นต้น ให้สำเร็จ ชื่อว่า บริโภคใช้สอยพระตถาคต รัตนะที่เสมอด้วยพระตถาคต แม้เพราะอรรถว่าเป็นเครื่องบริโภคของสัตว์ผู้ไม่ต่ำทราม ไม่มีเลย ด้วยประการฉะนี้
...ขออนุโมทนาในกุศลจิตของทุกๆ ท่านครับ...
ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้น
กราบแทบเท้าระลึกถึงพระคุณท่านอาจารย์สุจินต์
กราบขอบคุณและอนุโมทนาค่ะ
กราบนอบน้อมพระรัตนตรัยด้วยเศียรเกล้า
ภูตเหล่าใด ประชุมกันแล้วในประเทศนี้ก็ดี หรือภุมมเทวดาเหล่าใด ประชุมกันแล้วในอากาศก็ดี ขอหมู่ภูตทั้งปวงจงเป็นผู้มีใจดี และจงฟังภาษิตโดยเคารพ
ดูกรภูตทั้งปวง เพราะเหตุนั้นแล ท่านทั้งหลายจงตั้งใจฟัง ขอจงแผ่เมตตาจิตในหมู่มนุษย์ มนุษย์เหล่าใด นำพลีกรรมไปทั้งกลางวันทั้งกลางคืน เพราะเหตุนั้นแล ท่านทั้งหลายจงเป็นผู้ไม่ประมาทรักษามนุษย์เหล่านั้น
ทรัพย์เครื่องปลื้มใจอย่างใดอย่างหนึ่งในโลกนี้ หรือในโลกอื่นหรือรัตนะใดอันประณีตในสวรรค์ ทรัพย์และรัตนะนั้น เสมอด้วยพระตถาคตไม่มีเลย พุทธรัตนะแม้นี้เป็นรัตนะอันประณีต ด้วยสัจจวาจานี้ขอความสวัสดีจงมีแก่สัตว์เหล่านี้
ทรัพย์เครื่องปลื้มใจอย่างใดอย่างหนึ่งในโลกนี้ หรือในโลกอื่นหรือรัตนะใดอันประณีตในสวรรค์ ทรัพย์และรัตนะนั้น เสมอด้วยพระตถาคตไม่มีเลย พุทธรัตนะแม้นี้เป็นรัตนะอันประณีต ด้วยสัจจวาจานี้ขอความสวัสดีจงมีแก่สัตว์เหล่านี้
ขณะที่เข้าใจพระธรรมที่ทรงแสดง จึงเข้าใจความเป็นรัตนทั้ง ๓ ขณะนั้นบูชาพระรัตนตรัยด้วยการฟังพระธรรมด้วยความเคารพ
คลิกฟังได้ที่ ...
กราบเท้าบูชาพระคุณท่านอาจารย์ สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ด้วยความเคารพอย่างสูงยิ่ง ที่ได้ให้มีโอกาสที่ประเสริฐที่สุดในชาตินี้ เห็นคุณค่าความเป็นรัตนะทั้ง ๓ จากการฟังพระธรรมค่ะ
กราบขอบพระคุณยินดีในกุศลทุกท่านในธรรมทานด้วยค่ะ
ขอเชิญอ่านเพิ่มเติม...
รัตนสูตร ว่าด้วยรัตนอันประณีต และอรรถกถา
ขอเชิญรับฟังจากซีดี...
เนื้อหาโดยย่อ มีดังนี้ - อรรถ ความหมาย รัตนะ - คุณของพระรัตนตรัย - เครื่องใช้สอยของผู้ไม่ต่ำทราม - เปรียบพระรัตนตรัยโดยนัยต่างๆ