ลำดับขั้นของวิปัสสนา - บทสรุป ตอนที่ 18-18 [สนทนาธรรมกับชาวต่างชาติ]

โดยสรุป วิปัสสนาญาณ 16 มีดังนี้

1. ความรู้ชัดในความต่างกันระหว่างนามและรูป (นามรูปปริจเฉทญาณ)

2. ความรู้ชัดในปัจจัยที่ปรุงแต่งให้นามและรูปเกิดขึ้น (ปัจจยปริคหญาณ)

3. ความรู้ชัดการเกิดดับสืบต่อกันอย่างรวดเร็วของนามและรูปที่เกิดและดับไป (สัมมสนญาณ)

4. ความรู้การเกิดขึ้นและดับไปของนามและรูป (อุทยัพพยญาณ)

5. ความรู้ชัดในการดับไป การปราศหมดไปของธรรม (ภังคญาณ)

6. ความรู้ชัดในภัย รู้ว่านามรูปเป็นสิ่งที่คุกคาม ทำร้าย (ภยญาณ)

7. ความรู้ชัดในความอันตราย (อาทีนวญาณ)

8. ความรู้ชัดที่หน่าย ที่ไม่ติด ที่คลายความผูกพัน (นิพพิทาญาณ)

9. ความรู้ชัดที่ต้องการที่จะพ้นออก (มุญจิตุกัมยตาญาณ)

10. ความรู้ชัดในการพิจารณาไตร่ตรอง (ปฏิสังขาญาณ)

11. ความรู้ชัดที่เป็นกลางจากสังขารธรรม (สังขารุเปกขาญาณ)

12. ความรู้ชัดที่แปลงสภาพ หรือน้อมไป (อนุโลมญาณ)

13. ความรู้ชัดที่ข้ามโคตร (โคตรภูญาณ)

14. ความรู้ชัดที่เป็นทาง (มรรคญาณ)

15. ความรู้ชัดที่เป็นผล (ผลญาณ)

16. ความรู้ที่ทวบทวนพิจารณา (ปัจจเวกขณญาณ)

วิปัสสนาญาณถูกจำแนกเป็น 16 ประเภท อย่างไรก็ตาม บางข้อความจำแนกไว้ 9 เมื่อการจำแนกนั้นเริ่มต้นด้วย มหาวิปัสสนาญาณที่ 1 คือ ความรู้การเกิดขึ้นและดับไปของนามและรูป (อุทยัพพยญาณ) และสิ้นสุดด้วย ความรู้ชัดที่แปลงสภาพ หรือน้อมไป (อนุโลมญาณ) วิปัสสนาญาณทั้ง 9 ขั้นนี้ (ซึ่งไม่ได้รวม 3 ขั้นเบื้องต้นของ วิปัสสนาอย่างอ่อน หรือตรุณวิปัสสนา ไว้ด้วย) เป็นวิปัสสนาที่มีกำลัง (พลววิปัสสนา)

บางครั้งวิปัสสนาญาณถูกจำแนกเป็น 10 เมื่อ การจำแนกเริ่มต้นด้วย วิปัสสนาอย่างอ่อนขั้นที่ 3 หรือสัมมสนญาณ และจบลงด้วยอนุโลมญาณ

การแสดงของวิปัสสนาญาณที่แตกต่างกันทั้งหมด ตั้งแต่ขั้นแรกจนกระทั่งอนุโลมญาณ ที่เกิดขึ้นก่อนการรู้แจ้งอริยสัจธรรมนั้น แสดงว่าการอบรมวิปัสสนานั้นเป็นลำดับของการปฏฺิบัติที่ยาวนาน ซึ่งวิปัสสนาญานจะคมกล้ายิ่งขึ้นหรือสมบูรณ์ยิ่งขึ้นได้ทีละเล็กทีละน้อยอย่างยิ่ง เพื่อที่อนุโลมญาณจะสามารถเกิดขึ้นและน้อมไปสู่การรู้แจ้งนิพพาน

ข้อความนี้แปลจาก ...The Stages of Vipassana - Summary

อ่านตอนอื่นๆ ...กดลิ้งค์

1. วิปัสสนาญาณที่ 1 .....กดลิ้งค์

2. วิปัสสนาญาณที่ 2 .....กดลิ้งค์

3. วิปัสสนาญาณที่ 3-1 .....กดลิ้งค์

4. วิปัสสนาญาณที่ 3-2 .....กดลิ้งค์

5. วิปัสสนาญาณที่ 4 .....กดลิ้งค์

6. วิปัสสนาญาณที่ 5 .....กดลิ้งค์

7. วิปัสสนาญาณที่ 6 .....กดลิ้งค์

8. วิปัสสนาญาณที่ 7 .....กดลิ้งค์

9. วิปัสสนาญาณที่ 8 .....กดลิ้งค์

10. วิปัสสนาญาณที่ 9 .....กดลิ้งค์

11. วิปัสสนาญาณที่ 10 .....กดลิ้งค์

12. วิปัสสนาญาณที่ 11 .....กดลิ้งค์

13. วิปัสสนาญาณที่ 12 .....กดลิ้งค์

14. วิปัสสนาญาณที่ 13 .....กดลิ้งค์

15. วิปัสสนาญาณที่ 14 .....กดลิ้งค์

16. วิปัสสนาญาณที่ 15 .....กดลิ้งค์

17. วิปัสสนาญาณที่ 16 .....กดลิ้งค์

18. บทสรุป .....กดลิ้งค์